نشست علمی «رابطه جنسیت و اضطراب آشکار و پنهان: نقش دلبستگی به خدا و پایگاه هویت من» با حضور جمعی از صاحبنظران، طلاب و فضلای حوزه های علمیه از سوی مرکز تحقیقات زن و خانواده در قم برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات زن و خانواده، حجت‌الاسلام عباس آینه چی، عضو هیئت علمی گروه روانشناسی این مرکز در این نشست علمی در سخنانی اظهار داشت: اضطراب پدیده ای است که همواره جوامع بشری با آن روبرو بوده اند، از این رو اندیشمندان و پژوهشگران به توصیف، تبیین، پیش بینی و کنترل این پدیده پرداخته اند.
وی با اشاره به تعاریف و پیامدهای جسمی و روانی اضطراب و تفاوت آن با ترس، خاطرنشان کرد: اضطراب آشکار یا حالت، پاسخ هیجانی ناخوشایند هنگام مقابله با موقعیت تهدیده کننده است که البته ارزیابی شناختی مقدم بر آن بوده و آگاهانه و قابل گزارش کلامی است.
عضو هیئت علمی گروه روانشناسی مرکز تحقیقات زن و خانواده با بیان اینکه اضطراب پنهان یا صفت، به تفاوت های فردی با ثبات در تمایل به پاسخ افزایشی اضطراب آشکار اطلاق می شود، تصریح کرد: تفاوت اضطراب آشکار و پنهان، به تفاوت های انرژی جنبشی و انرژی پتانسیل تشبیه می شود.
دلبستگی ایمن، اضطرابی و اجتنابی سه نوع دلبستگی افراد به خداوند است
وی با اشاره به متغیرهای مورد بحث در این پژوهش، متغیر «دلبستگی به خدا» را مورد توجه قرار داد و گفت: اندیشمندان دلبستگی به خدا را ارتباط و گرایش فرد به خدا تعریف کرده اند که این متغیر در افراد گوناگون، متفاوت است.
حجت الاسلام آینه چی در ادامه افزود: برخی افراد دلبستگی ایمن به خدا دارند که با شاخص هایی همچون ارزش دهی به رابطه با خدا، انگاره ذهنی مثبت نسبت به خدا و تجارب رابطه ای مثبت با خدا مشخص می شود، برخی افراد نیز دلبستگی اضطرابی به خدا داشته و اعتماد و اطمینان به حمایت و حفاظت خداوند ندارند و رابطه آنها با خدا مبهم و نوسانی است.
وی همچنین تصریح کرد: گروه سوم نیز دلبستگی اجتنابی به خدا داشته و دارای شاخص هایی همچون بی ارزش جلوه دادن فاصله یا کاهش رابطه با خدا بوده و برای آنها تجارب منفی در ارتباط با خدا غلبه بیشتری داشته و از توکل به خداوند اجتناب می کنند.
وی با اشاره به یکی دیگر از متغیرهای پژوهش با عنوان «پایگاه هویت من»، خاطرنشان کرد: مارسیا یکی از اندیشمندان غربی در بررسی افراد در دستیابی به هویت، دو محور اصلی را بیان کرده که محور اول اکتشاف است، یعنی برخی افراد به دنبال اکتشاف و بررسی جهان پیرامون هستند و محور دوم تعهد است، یعنی برخی افراد به مجموعه ای از باورها و ارزشها متعهد می شوند.
حجت الاسلام آینه چی با بیان اینکه بر اساس این دو محور چهار وضعیت و پایگاه هویت شکل می گیرد، اظهار داشت: افرادی که به دنبال اکتشاف بوده و به مجموعه ای از ارزشها و باورها متعهد می شوند، از هویت تحقق یافته برخوردارند که بهترین وضعیت در فرآیند هویت یابی است و بدترین وضعیت در این فرآیند، شامل افرادی است که نه به دنبال اکتشاف بوده و نه تعهدی به مجموعه ای از ارزشها و باورها دارند.
وی در ادامه افزود: در میان این دو پایگاه هویتی در بهترین و بدترین وضعیت، دو گروه دیگر وجود دارند، افرادی که دارای هویت دنباله رو بوده و بدون اکتشاف به مجموعه ای از باورها و ارزشها متعهد می شوند و گروه دیگر افرادی هستند که بدون تعهد به هیچ ارزشی، دائما به دنبال اکتشاف هستند.
عضو هیئت علمی گروه روانشناسی مرکز تحقیقات زن و خانواده در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به پژوهش های انجام گرفته در رابطه با تفاوت میان مردان و زنان در اضطراب، برخی پژوهش ها که اضطراب زنان را بالاتر گزارش کرده اند مورد توجه قرار داد و گفت: این پژوهش ها در تبیین این تفاوت، دیدگاههایی را مطرح کرده اند، برخی تبیین بیولوژیکی را ارایه کرده و کلید فهم تفاوت ها در اختلالات روانی را به هورمون های زنانه و مردانه نسبت داده اند.
حجت الاسلام آینه چی خاطرنشان کرد: برخی پژوهش ها تبیین روانی ـ اجتماعی را مطرح کرده و نقش جنسیتی را باعث بالاتر بودن اضطراب زنان عنوان کرده اند، برخی دیگر مدل یادگیری اجتماعی را عنوان کرده و معتقدند اظهار نگرانی و حالت های روانی زنان از سوی جامعه تقویت شده است و برخی پژوهش ها سبک ارتباطی بانوان را مورد اشاره قرار داده و تفاوت در اضطراب را مرتبط با آن می دانند.
وی با بیان اینکه دسته دیگری از پژوهش ها در رابطه با تفاوت میان مردان و زنان در اضطراب، عدم تفاوت معنادار میان این دو گروه را گزارش کرده اند، گفت: در این پژوهش، متغیرها و تفاوت های بنیادی تری را در رابطه با جنسیت و اضطراب فرض کرده ایم؛ دو متغیر دلبستگی به خدا و پایگاه هویت من در این پژوهش اولا بر اساس پشتوانه های نظری و ثانیا بر اساس داده های تجربی انتخاب شده اند.
عضو هیئت علمی گروه روانشناسی مرکز تحقیقات زن و خانواده با اشاره به روش پژوهش، ابزارهای پژوهشی و جامعه آماری این پژوهش، تصریح کرد: دانشجویان دانشگاه قم در سال 1394 به عنوان جامعه آماری انتخاب شدند تا همه آنها از یک دانشگاه و یک مقطع تحصیلی باشند تا بتوانیم حداکثر متغیرهای مزاحم و مداخله گر را کنترل کنیم.
بر اساس یافته های پژوهش تفاوت معناداری در اضطراب میان مردان و زنان وجود ندارد
وی در ادامه افزود: در این پژوهش مشاهده کردیم میان دو گروه زنان و مردان تفاوت معناداری در اضطراب وجود ندارد، اگرچه اضطراب آشکار در زنان و اضطراب پنهان در مردان بالاتر بود، اما تفاوت معنادار نبود؛ در پایگاه هویت نیز میان این دو گروه تفاوت معناداری وجود نداشت، اما در دلبستگی به خداوند در هر سه سطح دلبستگی ایمن، اضطرابی و اجتنابی میان زنان و مردان تفاوت معنادار مشاهده شد.
حجت الاسلام آینه چی همچنین خاطرنشان کرد: در پیش بینی اضطراب که سوال اصلی در این پژوهش بود، دو متغیر پایگاه هویت و دلبستگی به خدا در سه مرحله در رگرسیون سلسله مراتبی قرار گرفت، به این شکل که ابتدا جنسیت، سپس هویت و دلبستگی به خدا و در آخر اثر تعاملی مورد بررسی قرار گرفت.
وی با اشاره به یافته های این پژوهش خاطرنشان کرد: شاید بتوانیم این نتیجه را بگیریم که اگر در گروهی تفاوت معناداری در هویت وجود نداشته باشد، می توانیم حدس بزنیم که در اضطراب هم تفاوت معناداری نداشته باشند، مگر اینکه متغیرهایی که تا کنون پژوهش نشده است، مورد بحث و بررسی قرار بگیرد.
عضو هیئت علمی گروه روانشناسی مرکز تحقیقات زن و خانواده با بیان اینکه اگر فرد در فرآیند هویت یابی به خوبی رشدیافته و به انسجام رسیده باشد، در سلامت روان و نداشتن اضطراب وی بسیار موثر است، تصریح کرد: در اضطراب آشکار اثر تعاملی هویت و جنسیت در میان نمونه های انتخابی معنادار بود، اما در اضطراب پنهان اثر تعاملی معناداری وجود نداشت.
وی در ادامه افزود: بر اساس یافته های پژوهش ارتباط و گرایش فرد به خدا به عنوان یک پناهگاه ایمن می تواند در مدیریت و کنترل اضطراب در هر دو گروه زنان و مردان بسیار موثر باشد؛ در نهایت اینکه اگر در یک پژوهش، تفاوتی میان زنان و مردان در اضطراب وجود داشت، علت این تفاوت را باید در متغیرهای دیگر به غیر از جنسیت جستجو کنیم.
حجت الاسلام آینه چی، عضو گروه روانشناسی هیئت علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده در پایان با بیان اینکه در این زمینه یافته های متقنی نداریم و پژوهش های بسیاری با کنترل متغیرهای مزاحم و مداخله گر باید انجام شود تا بتوانیم به یافته های عمیق تری دست یابیم، اظهار داشت: این پژوهشی است که چون بر اساس روش درست علمی انجام شده است، به جامعه آماری خود قابل تعمیم است و نه به کل جامعه و هیچ پژوهشگری نمی تواند ادعا کند که پژوهش انجام شده در یک جامعه آماری، به جامعه دیگر قابل تعمیم است.
نظام آموزشی کشورمان باید اضطراب مثبت و بهینه را در جوانان ایجاد کند
در این نشست علمی همچنین جناب آقای دکتر حمیدرضا حسن‌آبادی عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی، در نقد این پژوهش در سخنانی اظهار داشت: در ادبیات روانشناسی، اضطراب تنها متغیری است که هم جنبه انگیزشی دارد و هم جنبه تخریب، یعنی هم به سلامت انسان کمک می کند و هم اگر از حد خود بگذرد، موجب افت شدید عملکرد می شود.
دکتر حسن‌آبادی در تعریف اضطراب بهینه با بیان اینکه اگر اصلا اضطرابی نداشته باشیم، پیشرفتی نخواهیم داشت و یکی از مباحثی که در جوامع پیشرفته به آن توجه می شود، این نوع از اضطراب است، خاطرنشان کرد: قطعا اضطراب با سن افراد نسبت دارد و در میان جوانان افزون تر است، زیرا جوانان به دنبال پیشرفت و شکل دادن به زندگی خود بوده و وجود اضطراب جنبه مثبتی از زندگی آنهاست.
عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی در ادامه افزود: در نظام تعلیم و تربیت فرزندان در کشورمان متاسفانه نتوانسته ایم جنبه مثبت اضطراب را در آنها پرورش دهیم و نظام آموزشی باید این شور و شوق را در نسل جوان و نوجوان ایجاد کرده و اضطراب جوانی را به خوبی هدایت و مدیریت نماید.
وی سه نشانه بارز اضطراب را مرتبط با ویژگی های شناختی، احساسات و پاسخ های بدنی دانست و گفت: ما باید بدانیم که آیا میان مردان و زنان در کلیات اضطراب تفاوتی وجود ندارد و یا این سه نشانه اضطراب نیز مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته و تفاوت هایی در این مباحث وجود دارد.
دکتر حسن‌آبادی با طرح دو پرسش که اولا آیا می شود دلبستگی به خداوند را با دلبستگی به مادر بر اساس تئوری داروین توجیه کرد و دوم اینکه نحوه شکل گیری اضطراب بر اساس این دیدگاه کی و چگونه است، اظهار داشت: این موضوع باید به خوبی مشخص شود که آیا اگر پایگاه هویتی فرد خوب شکل نگیرد، اضطراب درون او بوجود می آید و یا اینکه اضطراب شکل گرفته در افراد پایگاههای هویتی آنها را تحت تاثیر قرار می دهد.
عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه برای برقراری روابط تعدیل کنندگی میان متغیرها به ظرفیت بالایی از پژوهش ها نیاز داریم که در یک جا آن را تایید و یا رد کند، تصریح کرد: مهمترین بحث در این پژوهش در رابطه با همبستگی میان متغیرها در زنان و مردان است و قطعا رابطه میان متغیرها باید هرچه بیشتر مورد کنکاش قرار بگیرد.
جناب آقای حسن‌آبادی عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی در پایان با بیان اینکه اگرچه مرد و زن بودن در شکل گیری اضطراب موثر نبوده، اما هویت یابی جنسی خود را به نوعی درون متغیرها نشان داده است، گفت: در روانشناسی، بحث جنسیت چه به معنای بیولوژیکی و چه به معنای هویت یابی جنسی از مباحث اساسی و مورد مناقشه است و قطعا نظام آموزشی و فرهنگی ما را تحت تاثیر قرار می دهد، بنابراین باید بیش از اینها مورد توجه و پژوهش قرار بگیرد.
شایان ذکر است، در پایان این نشست علمی، برخی از حاضران به طرح پرسش ها و نقدهایی در رابطه با این پژوهش پرداخته و حجت الاسلام آیینه چی و دکتر حسن آبادی به آن ها پاسخ دادند.
