به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات زن و خانواده، آیین رونمایی از کتاب فقهی «اسداءالرغاب» و نیز رونمایی از ششمین شماره مجله علمی-پژوهشی جنسیت و خانواده، یکشنبه 26آذرماه ۹۶ برگزار شد.
در این مراسم حجت‌الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد ضمن تبریک هفته پژوهش و نیز بیان فعالیت‌های اخیر پژوهشی مرکز، اظهار داشت: غیر از کتاب و مجله‌ای که در مراسم رونمایی آن هستیم، ترجمه‌ای از کتاب مجموعه مقالات سیاست‌های خانواده در جهان داریم که مراحل انتشار آن طی می‌شود. این مجموعه مقالات، سیاست‌های خانواده در ۲۷ کشور جهان از ۵ قاره است که توسط انتشارات اسپینگر در سال ۲۰۱۴ جمع‌آوری شده است.
وی افزود: طرح دیگری در همین هفته پژوهش، با عنوان همایش ایده‌‌‌‌‌‌‌‌‌پژوهی در حوزه زن و خانواده، در تهران رونمایی می‌شود. طرح پرورش نخبگان علمی را هم در دست اجرا داریم و درصدد هستیم شبکه‌ای از نخبگان علمی با پشتیبانی علمی تشکیل دهیم.
کتاب که منبع استنادی مهمی در مراکز تولید علم ماست، در هیچ پایگاه استنادی جهانی نمایه‌سازی و ثبت نمی‌شود
در ادامه حجت‌الاسلام و المسلمین عماد، رئیس کتابخانه مجلس شورای اسلامی و عضو هیئت امنای مرکز تحقیقات زن و خانواده، با انتقاد از نظام علم‌سنجی جهانی گفت: این‌که این نظام همه چیز را بر پایه مقالات علمی خاص در یک سلسله پایگاه‌های استنادی تعریف شده، می‌سنجد، قابل تأمل است. ما در بحث علوم انسانی و بالاخص علوم اسلامی، آن هم در مهم‌ترین مراکز تولید علم در این زمینه؛ یعنی حوزه‌های علمیه، به کتاب استناد می‌کنیم و این استناددهی با استناددهی جهانی ۶۰ تا ۷۰ درصد اختلاف دارد؛ چون کتاب در هیچ پایگاه استنادی نمایه‌سازی و ثبت نمی‌شود.
دستگاه‌های علمی کشور و حوزه‌های علمیه برای ثبت تولید علم در عرصه علوم انسانی فکری کنند
ایشان با بیان سؤالاتی از این قبیل که در عرصه تولید علم با همین تعریف شایع در کشور، چه تحولی در سال‌های اخیر رخ داده و سهم حوزه علوم انسانی و حوزه علمیه و نیز بحث جنسیت و خانواده چقدر بوده است، گفت: در سال ۱۹۹۷ آماری از میزان تولید علم جهان که توسط ۷ کشور بزرگ اسلامی؛ یعنی ایران، ترکیه، مصر، بنگلادش، پاکستان، مالزی و اندونزی، تولید می‌شود، داده شد که این کشورها هفت دهمِ یک درصدِ تولید علم جهان را به عهده دارند.
وی افزود: سهم ایران در این بین، مشابه بقیه کشورها بود، اما بحمدلله در سال ۲۰۱۵ سهم تولید علم ایران به تنهایی ۷/۱ درصد علم جهان است. هرچندکه عمده این رقم مربوط به علوم پایه است. گروه علوم انسانی کمترین سهم را در این میان داراست. چون مراجع ذی‌ربط در این عرصه، دیسیپلین‌های علمی ما را به رسمیت نمی‌شناسند و ابزاری برای ثبتش ندارند و دستگاه‌های علمی کشور و حوزه‌های علمیه باید برای این مسئله فکری کنند.
در عرصه نوآوری و فناوری‌های نرم و هویت‌ساز، قرارگاه تعاملی تعریف شود
وی با اشاره به برخی عرصه‌های تولید علم مثل هوافضا و زیست‌فناوری نانو که با فاصله از بقیه کشورها جلوتریم، تصریح کرد: نگاه به نقشه جامع علمی کشور، سند چشم‌انداز۱۴۰۴و کشور برتر در منطقه در تولید دانش طبق سند، نشان می‌دهد که در خیلی از شاخص‌های سند چشم‌انداز متأسفانه دچار مشکلاتی هستیم.
ایشان ادامه داد: اگر از حوزه پژوهش که منتهی به تولید دانش می‌شود، عبور کنیم و به سمت تولید فناوری و بعد نوآوری پیش برویم، فضا عوض می‌شود. برای این عرصه‌های جدید، سهم و نقش و جایگاه و تکلیف خود را در پهنه ملی خیلی تعریف نکرده‌ایم.
عضو هیئت امنای مرکز تحقیقات زن و خانواده با بیان این نکته که ۲۷ حوزه فناوری نو در کشور تعریف شده و حدود ۱۸ستاد آن تاکنون فعال شده است؛ عنوان کرد: قرارگاه تعاملی حوزه‌های علمیه در فناوری‌های نرم و هویت‌ساز که ارتباطش نیز با حوزه علوم انسانی و دینی تعریف نشده است، کجاست؟ این حلقه ارتباطی چگونه باید شکل بگیرد؟ نیز در پیوست‌های فرهنگی فناوری‌های نو در حوزه‌های نانوتکنولوژی و بیوتکنولوژی و بقیه علوم شناختی، جایگاه ما کجاست؟ ما در چه مقدار از اسناد فرهنگیِ رشد و توسعه، نقش ایفا کرده‌ایم؟
وی افزود: در حوزه نوآوری که دانش جدید تولید نمی‌کند، تکنولوژی جدید ایجاد نمی‌کند و در تکنولوژی‌های موجود به تغییر در چرخه تولید و خدمات دست می‌زند و کم‌هزینه‌ترین روند و فرآیند را دارد، ما چه کرده‌ایم؟
سهم ما در تولید کلیپ، تصویر، نرم‌افزار، نوشتارافزار و نهایتا حکمرانی خوب و استانداردسازی
ایشان خاطرنشان کرد: سهم ما حوزویان و دین‌باوران در عرصه تولیدات اعم از تولید دانش، تکنیک و فناوری‌های نرم که بسیار مؤثرتر و گاهی تأثیرگذارتر از فناوری‌های دیگر هستند، تولید کلیپ، تصویر، نرم‌افزار، نوشتارافزار و نهایتا حکمرانی خوب و استانداردسازی چقدر است؟ سهم مطالعات زن و خانواده و جنسیت در ایجاد سبک زیستی با این فناوری‌های نرم که در خور توجه است، چه میزان است؟
ایشان با خطاب قرار دادن دستگاه‌های علمی و دینی و پژوهشگران در عرصه زن و خانواده بیان داشت: تکنولوژی و نوآوری‌های زیستی بر مبنای نقش و تأثیر خانواده و زمینه‌سازی یک حکمرانی خوب، از جمله مواردی است که باید درباره آن به تولید علم بپردازیم.
رئیس کتابخانه مجلس شورای اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به مورد توجه بودن نقش زن در تولید ثروت در ایران در سال‌های اخیر، گفت: ما برای بالاتر از بحث تولید ثروت که ایجاد فرهنگ و زیرساختارهای تولید پول و ثروت است، چه فکری کرده‌ایم؟
اگر درست فکر و برنامه‌ریزی نکنیم، زمان از دست خواهد رفت
حجت‌الاسلام والمسلمین عماد در پایان سخنان خود تأکید کرد: اسناد بالادستی زیادی در عرصه علم و فناوری و فرهنگ در کشور تصویب کرده‌ایم؛ نقشه جامع علمی، مهندسی فرهنگی، تحول بنیادین آموزش و پرورش، اسلامی‌سازی دانشگاه‌ها و در این عرصه‌ها هم نهادی و هم ملی عمل کرده‌ایم. سندهای دیگری در عرصه فضای مجازی که عرصه بسیار گسترده و مهمی است، در حال تدوین است. حال سؤال این است که مطالعه ما برای تعیین سهم در نگاشت نهادی تحققی این اسناد چقدر بوده است؟ چه نقشی باید ایفا کنیم؟ اولویت اول ما چیست؟ ما در معرض تحولاتی هستیم که اگر درست فکر نکنیم و برنامه‌ریزی نکنیم، زمان از دست خواهد رفت.
اثر فاخر و جامعی در باب پوشش و حجاب، قبل از مشروطه نداشته‌ایم
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین میلانی، عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده و محقق کتاب اسداءالرغاب، اظهار داشت: در سه محور مباحث را ارائه خواهم کرد. محور اول اشاره به مطالعات حجاب و پوشش در فقه شیعی و تاریخچه آن، محور دوم در خصوص کتاب اسداءالرغاب و نقش آن در پژوهش‌های بعدی فقیهان و محققان عرصه پوشش و حجاب و محور سوم کارهای انجام شده در تصحیح و تحقیق این کتاب است.
وی افزود: قبل از عصر مشروطه که مباحث نوظهوری مطرح بوده، اثر فاخر و جامعی در این باب دیده نمی‌شود. فقیهان در کتاب صلاة، ستر صلاتی و ستر نازلی را مطرح کرده‌اند، ولی به عنوان مسئله مطرح نبوده و لذا فقیهان، پژوهش خاصی به ویژه در فقه شیعه انجام نداده‌اند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده با اشاره به این نکته که در مراجعه به آثاری که درباره فهرست کتاب‌ها نوشته شده؛ مثل الضریعه و برخی کتب دیگر، گزارش خاصی از وجود اثر خاص نیامده است، گفت: البته اهل تسنن دو کتاب دارند که یکی از ابن‌القطّان از علمای قرن هفتم و کتاب جامعی در باب احکام نظر است و به مباحث پوشش هم اشاره شده است. ابن عطیه هم در قرن دهم کتابی در این باب نوشته است.
کتاب اسداءالرغاب در بین کتب دیگر در باب حجاب امتیازی ویژه دارد
وی کتاب اسداءالرغاب به نویسندگی مرحوم سیدمحمدباقر لکهنوی را از کتب فاخر بعد از عصر مشروطه دانست و تصریح کرد: مرحوم آقای بلادی و آقای سیدهادی خراسانی از فقهای طراز اول در بحث پوشش هستند و آثاری دارند، ولی در بین این آثار، کتاب اسداءالرغاب امتیازی ویژه دارد. آقای جعفریان در یک مجموعه با نام رسائل‌حجابیه این‌ها را جمع کرده است، اما کتاب اسداءالرغاب را نیاورده و دلیل آن را فاخر بودن کتاب و مستقل پرداختن به آن ذکر کرده است.
تسلط خاص نویسنده بر فقه سنتی و ادبیات عرب و اشعار کهن عربی
حجت‌الاسلام والمسلمین میلانی با اشاره به نسب نویسنده گفت: نویسنده این کتاب از علمای لکهنو هند و از فرزندان سیدرضوی قمی رضوی کشمیری است که گفته شده اولین فردی است که در شبه جزیره هند تشیع را گسترش داده است. نسب سیدمحمدباقر لکهنوی با ۲۶ واسطه به امام جواد علیه‌السلام می‌رسد. در مقدمه کتاب اشاره‌ای به زندگی‌نامه ایشان شده است.
وی افزود: ایشان در دوره‌ای یازده ساله که در عتبات عالیات زندگی از محضر آخوند خراسانی و سیدیزدی، میرزاحسین خلیلی تهرانی و شیخ‌الشریعه و محدث نوری و مرحوم شهرستانی بهره برده‌اند.
محقق این کتاب با برشمردن امتیازات ویژه نویسنده ابراز داشت: ایشان تسلط خاصی بر فقه سنتی و مباحث پیرامونی مثل ادبیات عرب و اشعار کهن عربی داشته‌اند و کتابی هم درباره بحث‌هایی مثل استماع غنا از گرامافون و نظایر آن دارند.
وی ادامه داد: کتاب اسداءالرغاب در دو جلد نوشته شده است جلد اول ناظر به دلایل دیدگاه مختار نویسنده در باب لزوم ستر وجه و کفین است. این دیدگاه و نیز حرمت نگاه مردان به وجه و کفین در آن زمان طرفداران جدی داشته و صاحب جواهر، فاضل هندی، علامه حلی، فخر المحققین و ... از طرفداران بوده‌اند. این دیدگاه قائل است که هم عقل، هم سنت، هم آیات و هم اجماع بر آن دلالت دارند. سیدمحمدباقر لکهنوی،۲۰ طایفه از روایات را که هر کدام شامل بیست الی سی روایت است، بررسی می‌کند و می‌گوید امکان ندارد وجه و کفین استثناء شده باشد و درباره آیه الا ما ظهر منها هم دلایلی ارائه می‌کند. جلد دوم کتاب به دلایل فقیهان برای استثناء کردن وجه و کفین اختصاص دارد و ایشان این دلایل را نقد می‌کند و بر ادعای خود باقی می‌ماند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده در ادامه این کتاب را در عصر بعد از خود نیز تاثیرگذار دانست و گفت: این کتاب به تصحیح آقای زنجانی و تتبع حقیر در اختیار آیت‌الله خویی بوده و استفاده می‌شده، ولی اسمی از این کتاب مطرح نشده است. آقای زنجانی نیز مباحث نکاح خود را بر اساس همین کتاب نوشته‌اند.
وی افزود: هرچند دیدگاه متفاوتی درباره دیدگاه مختار نویسنده قابل طرح هست، اما به لحاظ روشی به ضوابط فقه شیعی کاملا پایبند بوده و ورود و خروج خوبی در مباحث فقهی شیعه داشته است.
محقق این کتاب با اشاره به انگیزه خود از تحقیق درباره این کتاب گفت: در جامعه ما مسئله حجاب به لحاظ دغدغه‌های اجتماعی پررنگ است، این کتاب، می‌تواند جایگاه خوبی داشته باشد، خصوصا در مطالعات فقهی انتقادی از موضوع پوشش و نگاه که نویسندگان معاصر به آن می‌پردازند.
در تصحیح این کتاب تلاش شده است رعایت امانت لحاظ گردد
حجت‌الاسلام والمسلمین میلانی در پایان سخنان خود کارهای انجام شده در باب تحقیق و تصحیح این کتاب را بسیار زمان‌بر و دقیق خواند و گفت: این کتاب در ۱۳۴۷ هجری قمری در نجف اشرف در مطبعه مرتضوی به چاپ رسیده است و به حسب تتبع حقیر نسخه‌ای غیر از این در دسترس نیست. ابتدا متن حاضر تبدیل به نسخه ورد شد و منابع کتاب استخراج گردید. منابع روایی و اشعاری و ... و نیز کتب شارحان دیوان‌هایی که از آن نام برده شده بود، جداسازی شد. ویراستاری نگارشی با تحفظ ۹۹ درصدی و گزارش موارد در پاورقی، صورت گرفت. ویراستاری علائمی در دو یا سه مرحله انجام شد و در نهایت، دو بار با نسخه اصلی مقابله شد تا اطمینان کامل حاصل شود که رعایت امانت شده باشد.
در پایان این مراسم آیین رونمایی از کتاب اسداءالرغاب با نام کامل «اسداءالرغاب فی کشف الحجاب عن وجه السنة و الکتاب باثبات وجوب التستر علی النساء و الاحتجاب» و نیز ششمین دوفصلنامه علمی-تخصصی جنسیت و خانواده با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین عماد، حجت‌الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد و حجت‌الاسلام والمسلمین میلانی برگزار گردید.
