به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات زن و خانواده، در این نشست حجت‌الاسلام بهجت‌پور؛ مدیر حوزه‌های علمیه خواهران کشور با اشاره به تألیف دانشنامه فرهنگ فاطمی که حاوی ۱۱۷ مقاله علمی است، که این دانشنامه با حضور صاحب نظران آقا و خانم در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شد که مرزهای جدید دانش در عرصه فرهنگ فاطمی را نمایان می‌کند بیان کرد کتبی در مورد حضرت زهرا(س) به نام اسوه نوشته شده که فقط سیره آن حضرت(س) را بیان کرده است، که سیره‌ای که با شرایط نو بازطراحی نشود نمی‌تواند نقش الگویی خود را نشان دهد؛ باید از سیره‌نویسی بسیط که مسئله‌ای را حل نمی‌کند تا جای ممکن اجتناب کنیم.
وی با طرح این مسئله که آقا و خانمی در قرون‌های گذشته فعالیت‌هایی داشته و تبدیل به اسوه و الگو شده‌اند و الان قرار است از این شخصیت که در گذشته زندگی کرده الگو بگیریم، در حالی که تفاوت‌های زیادی میان آن دوره و امروز وجود دارد، افزود: در سوره حمد پیام دقیقی در رابطه میان انسان و خدا در ۴ بخش تنظیم شده است؛ در این آیات صرفاً موضوعات انتزاعی مطرح نیست، بلکه وقتی سخن از صراط است، صراط مستقیم یعنی صراط پیامبر و اهل بیت(ع) هم تعیین می‌شود.
حجت‌الاسلام بهجت‌پور با بیان اینکه استفاده از الگو و گروه‌های مرجع یکی از راه‌هایی است که قرآن از آن بهره تربیتی زیادی برده است، تصریح کرد: قرآن هیچ‌گاه شخصیت قدسی و دست نایافتنی را به عنوان اسوه مطرح نمی‌کند، بلکه جنبه‌های قابل عمل، قابل تکرار و پیروی را الگو قرار داده است؛ در مسئله اسوه قرآن بر روی اشخاص نامدار تأکید نمی‌کند، بلکه به فعل افراد توجه دارد. مثلاً قرآن مادر حضرت موسی را مطرح کرده، ولی اسم او را نیاورده یا از مادر مریم نام می‌برد و نام او را نمی‌آورد یا سخن از «وَجَاءَ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ» و مؤمن آل فرعون است بدون اینکه نام آنها را بفرماید، زیرا قرآن اصراری ندارد که الگو باید شناخته شده باشد.
مدیر حوزه علمیه خواهران با ذکر اینکه کتبی در مورد حضرت زهرا به نام اسوه مطرح و نوشته شده که فقط سیره آن حضرت را بیان کرده است، اظهار کرد: در حالی که سیره‌ای که با شرایط نو بازطراحی نشود، نمی‌تواند نقش الگویی خود را نشان دهد؛ بنابراین محققان باید در هنگام طراحی این مباحث دقت لازم را به خرج بدهند.
وی افزود: در قرآن مشاهده می‌کنیم که مسائل از حادثه عصری آغاز شده و به برش‌های مرتبط با آن حادثه در گذشته نقبی زده می‌شود؛ یعنی از پدیده‌های عصری به سمت گذشته برویم؛ مثلاً در سوره قلم به عنوان دومین سوره نازله فرموده است: «فاصبر...»؛ یعنی ابتدا پیامبر(ص) را به صبر دعوت کرده و بعد یونس را مثال می‌زند و می‌فرماید که مانند او کم‌صبری نکن؛ یا در سوره مزمل اشاره فرموده که صاحبان قدرت تصور می‌کنند که می‌توانند پیامبر(ص) را نابود کنند، ولی در نهایت به مخالفان پیامبر هشدار می‌دهد که هر قدر قوی باشید از فرعون که قوی‌تر نیستید؛ او سرکشی کرد و ما او را محکم گرفتیم و هر فرد دیگری هم سرکشی کند به سرنوشت او دچار خواهد شد.
بهجت‌پور با بیان نمونه دیگری در سوره «صاد» اظهار کرد: در جریان احزاب، همگی جمع شدند و علیه پیامبر(ص) تصمیماتی گرفتند؛ قرآن به اتحاد دشمنان علیه انبیا گذشته اشاره فرموده تا دلداری و توصیه به صبر برای پیامبر باشد؛ لذا نام چند تن از انبیا را آورده و آنان را «اوّاب» معرفی فرموده است، در حالی که شرایط زندگی انبیا گذشته کاملاً متفاوت از پیامبر اسلام(ص) بوده است، ولی قرآن آن را قابل الگو می‌داند.
نویسنده تفسیر همگام با وحی با بیان اینکه انبیا وقتی به مشکلاتی برخورد می‌کردند بیش از قبل اهل «اوب» و گریه در محضر خدا می‌شدند، تصریح کرد: امروز می‌بینیم که برخی در برابر فشار از خدا و انقلاب و رهبری می‌برند، در حالی که قرآن فرموده در برابر فشار باید اواب باشید.
وی با بیان اینکه قرآن یک جریان پیوسته و منضبط است و باید غرض سوره را بفهمیم، اظهار کرد: «وَ اذْكُرْ»های متعدد در قرآن برای این است که خدا پیامبر(ص) را به مواردی در گذشته ارجاع می‌دهد که باید از آنان درس گرفت؛ مثلاً یعنی اگر قرار است رحمت پروردگار را به دست آورید، راه همان است که انبیا در طول تاریخ رفتند.
نویسنده تفسیر همگام با وحی با اشاره به اینکه ممکن است مثلاً شرایط ازدواج برای فردی فراهم نشود، ولی مدل اسلامی منطبق بر سیره برخی الگوهای قرآنی می‌تواند برای ما راهکار بدهد، افزود: همچنین مسئله اشتغال براساس زندگانی آن حضرت چیست؟ موضوع قابل بررسی است، زیرا ایشان فدک را مدیریت کرده و در عین حال آسیب ارتباط با نامحرم رخ نداده است.
وی افزود: می‌توان خیلی درس‌ها را از برای زندگی‌های مجردانه، عفیفانه و ... از زندگی حضرت بگیریم، بدون اینکه دقیقاً داستان امروز ما همان داستان حضرت باشد؛ زیرا برخی اجتماعی می‌شوند، ولی ارتباط مناسبت با همسرشان به هم نمی‌خورد و دچار نقص در تربیت فرزند می‌شوند. باید از سیره‌نویسی بسیط که مسئله‌ای را حل نمی‌کند تا جای ممکن اجتناب کنیم.
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زیبایی‌نژاد، رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده گفت: بازنمایی قرآن از فاطمه(س) فراتر از شخصیت حقیقی حضرت است، زیرا مجموعه کارهایی از سوی خدا و پیامبر(ص) صورت گرفت تا شرایط برای دفاع از ولایت از سوی آن حضرت انجام و مرزبندی میان مومنان به ولایت امام علی(ع) و غیرمومنان به آن صورت گیرد.
وی ادامه داد: آیات قرآن در مورد آن حضرت ناظر به شخصیت حقیقی ایشان است، اما به نظر بنده قرآن فراتر از شخصیت حقیقی آن حضرت قصد داشته تا مسئله‌ای را بازگو کند.
وی افزود: فارغ از نقش حقیقی که آن حضرت داشته و مورد توجه خدا بوده، می‌توانیم این وجه را هم تصور کنیم که قرآن، فضایی را برای حضرت ایجاد کرد تا بتوانند مرزبندی تاریخی خود را انجام و جریان‌سازی تاریخی داشته باشند.
زیبایی‌نژاد اظهار کرد: گویا قرآن و پیامبر نمایی از شخصیت آن حضرت را بیان داشتند که ایشان را به محور تخاصم و مرزبندی تبدیل کنند، لذا آن اتفاقی که باید رقم بخورد، در دوره محدود زندگانی حضرت بعد از وفات پیامبر(ص) رقم خورده است.
زیبایی‌نژاد با اشاره به اینکه قرآن، مزد رسالت پیامبر(ص) را تنها مودت فی القربی ذکر کرده است، افزود: قرآن فرموده «مودة فی القربی» و نه مودة قربی؛ تفسیر زمخشری این است که یعنی من از شما محبت به خویشان را طلب نمی‌کنم، بلکه انحصار محبت خالصانه به آنان را می‌خواهم و اینکه این خاندان، محور دوستی شما باشند.
وی با بیان اینکه در تفسیر المنار هم دوستی همراه با متابعت در مورد مودة فی القربی ذکر شده است، افزود: روایات اهل سنت اشاره کرده است که منظور از ذی القربی، علی، فاطمه و دو فرزند ایشان هستند؛ حسکانی چند روایت بیان کرده که منظور ۵ تن است؛ برخی مفسران اهل سنت امام علی(ع) را قید نکرده‌اند، ولی شخصیت زهرا شخصیت محوری این آیه است.
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده تصریح کرد: همچنین در بحث اعطای حق ذی القربی، قدر متیقنی که وجود دارد، وجود نورانی حضرت صدیقه(س) است. همچنین در آیه تطهیر هم این مسئله نمود دارد؛ یعنی قرآن سرمایه اجتماعی برای آن حضرت ساخته که فراتر از شخصیت واقعی بتوانند نقش‌آفرینی کنند و نگاه‌ها به سمت آن حضرت براساس طراحی نظام ربوبی جلب شود و در پرتو همین مسئله، آن حضرت مرزبندی امامت از خلافت را تبیین کردند.
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه علمیه خواهران با بیان اینکه در قرآن بیان شده که زیر بار ولایت کسانی که خدا بر آنان غضب کرده نروید، تصریح کرد: از طرفی در سوره حمد هم بر عدم تبعیت از صراط «مغضوب علیهم» تأکید شده که تنها تطبیق بر یهود و مسیحیت به عنوان مصداق ندارد.
وی اظهار کرد: امام علی(ع) فرمودند که مومنان مکلف هستند که مغضوب علیهم را بشناسند و زیر بار حاکمیت آنان نروند.
وی اضافه کرد: خداوند در قرآن کریم سه اقدام کرده است؛ اشاره به فاطمه(س) در برخی آیات دارد، همچنین اشاره به خلافت پیامبر و اولیاء الله و به اینکه مومنان باید اوامر پیامبر را مانند اوامر خدا بدانند کرده است، از طرفی هم بر مبنای برخی روایت، بیان شده که ایذاء پیامبر، ایذاء خدا و ایذاء فاطمه ایذاء رسول الله است.
وی افزود: پیامبر رابطه ملاطفت‌آمیز با حضرت زهرا و احترام ویژه به آن حضرت را فراتر از شخصیت واقعی داشته‌اند؛ یعنی خواسته‌اند که علامت سؤال روی شخصیت آن حضرت بیاید و دیگران متوجه او برای نقش‌آفرینی آینده شوند. پیامبر در هنگام مواجهه با حضرت، بلند شده و قدم جلو می‌گذاشتند تا اهمیت زائدالوصفی برای آن حضرت داشته باشند و آیه تطهیر هم صرفاً تجلیل از یک شخصیت بزرگوار نیست. مجموعه ابن عوامل حکایت از برنامه‌ریزی برای آینده آن حضرت دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا زیبایی‌نژاد تصریح کرد: شیخین می‌دانستند که روایات غضب از ذهن مردم پاک نشده و هزینه مواجهه با آن حضرت بالا و زیاد است، زیرا در نزد مردم، آنها مصداق غضب الله خواهند شد و آنها چون می‌خواستند خود را از برچسب «مغضوب علیهم» مبرا کنند، در اواخر عمر آن حضرت به دیدار ایشان آمدند، نه اینکه واقعا توبه واقعی کرده باشند؛ حضرت هم جواب سلام آنان را با اینکه واجب بود، ندادند و حتی زنان آنان هم به تبعیت از فاطمه(س) جواب سلام آنان را ندادند.
در ادامه دکتر فریبا علاسوند عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده حوزه خواهران با تأکید بر اینکه زنان را نباید سرگرم به مد و مسائل دم‌دستی کنیم، گفت: اولین نقش و مرکز ثقل زندگی حضرت فاطمه(س) عبودیت است که گمشده امروز ما نیز هست.
وی گفت: جبرئیل آن‌گونه که بر فاطمه(س) در روزهای پایانی عمر مبارکشان وارد شد، برای هیچکس از اشخاص جز انبیاء اولوالعزم نازل نشده بود، زیرا حضرت جبرئیل به محضر آن حضرت می‌رسیده و این نشان از جایگاه بی‌نظیر ایشان در عالم هستی دارد.
وی افزود: برخی به بهانه اینکه بانوان را سر جای خود نشانده و صرفاً به نقش‌های خانگی تشویق کنند، در این زمینه از حضرت خیلی مایه می‌گذارند، ولی نباید جایگاه ایشان را صرفاً به برخی نقش‌های زنانه فروبکاهیم و عظمت وجودی آن حضرت را قربانی کنیم.
وی با بیان اینکه زندگی فاطمه(س)، فصل جدیدی از معرفت در حوزه اسلامی است، اظهار کرد: بعد از پیامبر(ص)، جامعه از حالت تک‌گویی خارج شد و مدعیان زیادی برای قرائت سیره پیامبر بروز و ظهور یافتند، اما فاطمه(س) با بیان خطبه در این دوره، فصل جدیدی را پیش روی مردم گشودند که به نظر بنده نقطه عطف است.
دکتر فریبا علاسوند تصریح کرد: حضرت فاطمه(س) مجالی در بیان خطبه فدکیه در مقیاس معصوم داشتند؛ این خطبه از توحید و نبوت و قرآن شروع شد؛ از امام علی سخن گفته شده و فدک جزء آخرین مرحله سخنان ایشان است؛ درباره توحید فرمودند که تحقق «لا اله الا الله» در عمل، داشتن خلوص و اخلاص است که مضمون دل ما و در ضمیر ما هست؛ یعنی تجربه دینی نیست، بلکه احساس و شعور و حسی است که قابل تفکر است.
وی افزود: بیان این جملات گویی برای کسانی مانند فارابی، افلاطون و ارسطو و ... بیان شده است؛ این سخنان برای آن دوره و مخاطبان آن زمان نیست، مگر خصصینی که راه گم نکرده باشند و بتوانند چنین تبیینی را بفهمند.
استاد حوزه خواهران تصریح کرد: بعد از فرمایشات در مورد نبوت، تعابیر استثنایی در مورد پیامبر بیان فرموده که قابل دریافت و درک از سوی عوام نیست با اینکه قبلاً قرآن هم در مورد آن حضرت، تعبیر به خلق عظیم کرده است؛ همه ما به شدت به اسوگی پیامبر نیاز داریم و همیشه باید نخبگانی در جهان اسلام وجود داشته باشند که به طول و عرض نبوت آشنا باشند.
دکتر فریبا علاسوند با اشاره به روایت «معرفة علیٍ بالنورانیت» تصریح کرد: حضرت فاطمه(س) از همین مقام در مورد رسول الله سخن گفتند و فرمودند که وجود پیامبر قبل از بعثت، انتخاب و اختیار شد، زمانی که تمام عالم در غیب پنهان بود و در جایی که فقط خدا و خدا و نور رسول‌الله بود.
وی با بیان اینکه نباید حضرت را به شخصیت تک بعدی فروبکاهیم گفت: برخی شخصیت آن حضرت را به مادری که چهار بچه داشت و برای علی(ع) همسری کرد، فرو می‌کاهند که این جفا در حق حضرت است.
دکتر فریبا علاسوند اضافه کرد: اگر بخواهیم ارزش کار فاطمه(س) را بفهمیم، باید بدانیم که ایشان برای زنانی در ۱۴۰۰ سال پیش صحبت می‌کند که سواد و فعلیت عالمانه نداشتند؛ زنان خدمت فاطمه(س) برای دلجویی آمدند، ولی حضرت، جلسه را به مجلس عظیمی تبدیل کرده و فرمودند که مردان شما در حق علی چه کردند؟ فرمودند امان از مردان بی‌خاصیت؛ بعد ادامه دادند که علی تاوان خصلت‌های معصومانه را پس داد؛ علی تاوان مرگ‌ناهراسی را پس داد، زیرا مرد مرگ‌ناهراس تطمیع و تهدید نمی‌شود.
وی ادامه داد: ایشان توصیف در مورد حکومت معصوم فرمودند که اگر شما افسار جامعه را به دست علی(ع) می‌دادید، شما را طوری به سرچشمه می‌برد که آب در دل راکب و مرکب تکان نمی‌خورد. اینکه جامعه باید به بلوغ برسد تا ظرفیتی بیاید که روزی پذیرش حکومت معصومانه داشته باشد، از سوی آن حضرت رقم خورد و اگر بخواهیم ایشان را بشناسیم، باید در این مقیاس بشناسیم.
دکتر فریبا علاسوند با تأکید بر اینکه زنان را نباید سرگرم به مد و مسائل دم دستی کنیم، اظهار کرد: اگر زنان احساس کنند تعهد چندجانبه دارند، پیچیدگی زندگی آنان بیشتر می‌شود؛ مدل زن در انقلاب اسلامی نه می‌خواهد شخصیت سنتی داشته باشد و نه خودش را به جریان مدرن بسپرد و در اینجاست که حرکت دشوار است، لذا شاخص‌های زندگی آن حضرت خیلی کاربرد دارد، زیرا شخصیت ایشان جامعیت نقش‌ها را داراست.
وی افزود: جامعه امروز با دوره آن حضرت تفاوت زیادی دارد؛ ولی شاخص‌ها را می‌توان از زندگی ایشان گرفت؛ اولین نقش فاطمه(س) که گمشده امروز ما است، عبودیت است؛ وی عامل به این عمل بود که اگر کسی بین خدا و خود را اصلاح کند، خدا رابطه او با دیگران را اصلاح خواهد کرد؛ یعنی عبودیت مرکز ثقل زندگی آن حضرت بود.
علاسوند با بیان اینکه آن حضرت آن‌قدر در برابر خدا منفعل است که وقتی آیه‌ای در مورد جهنم قرائت شد، از خضوع با صورت بر زمین افتادند، تصریح کرد: در نقش‌های خانگی هم، فاطمه به عنوان مظهر عاطفه، عاطفه خود را مدیریت کرد؛ برای پدر، ام ابیها، برای فرزندان مادر نمونه و برای علی(ع) همسری بی‌نظیر بود. حضرت آن‌قدر وجود عادل و مستوی است که به تعبیر آیه، مرج البحرین با علی(ع) همانند دو دریایی بودند یکی بر دیگری بغی نمی‌کند و از چنین خانه‌ای لولو و مرجان تولید می‌شود.
وی افزود: نقش حضرت به عنوان شهروند ـ البته نه به معنای شهروند امروزی ـ سبب شد تا ایشان به همه مسایل اطراف خود حساس باشد، لذا در دعای خود با نام برای همسایگان دعا می‌کرد، لذا جامعه‌ای که اهل مواسات و دلسوزی نباشد، جامعه اسلامی نیست.
دکتر فریبا علاسوند تأکید کرد: فاطمه(س) بانوی قله‌ها است، چون کار احسن را به احسن الوجوه انجام می‌دادند.
در این نشست همچنین حجت‌الاسلام و المسلمین سید‌محمد‌کاظم طباطبایی؛ رئیس پژوهشگاه قرآن و حدیث به ارائه بحث درخصوص وجه نمادین فدک پرداختند و دکتر سید‌علیرضا عالمی آسیب‌شناسی مطالعات فاطمی را بیان کردند.
در نهایت کریستوفر کلوهسی، کشیش و فاطمه‌پژوه ایتالیایی به سوالاتی در خصوص حضرت فاطمه پاسخ دادند.
کانال مرکز تحقیقات زن و خانواده در سروش
کانال مرکز تحقیقات زن و خانواده در ایتا
با ما همراه باشید
