نشست خبری

حجت‌الاسلام زیبایی‌نژاد در این نشست با اشاره به ایده و اهداف همایش خانواده مقاوم گفت: الگو‌های راهبری باید کاملاً موقعیت‌مند بوده و به لحاظ شرایطی که در آن قرار گرفته‌اند، منعطف باشند. هر چه این الگو‌ها یکنواخت باشند، می‌توانند آسیب‌زا شوند و برخلاف ارزش‌های اخلاقی که باید ثابت باشند، الگو‌های راهبردی باید بتوانند منعطف باشند تا در دستیابی به اهداف خود توفیق یابند. این الگو‌های راهبردی در مقیاس تربیتی خود را در راهبری‌های خانواده نشان می‌دهند.

وی افزود: اگر فرض کنیم فرزندان ما در محیط‌هایی رشد می‌کنند که ساختار‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در آن‌ها همسو با ارزش‌های اخلاقی باشد که ما می‌خواهیم، الگو‌های تربیتی ما در مسیر هموار حرکت می‌کنند و سختی خاصی ندارند. اما فرض کنید ساختار‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی ارزش‌های ناهمسو با ارزش‌های خانواده را بسط می‌دهند. در این صورت خانواده نمی‌تواند ارزش‌های خود را به نسل بعد منتقل کند.

زیبایی‌نژاد ادامه داد: پرسش اصلی ما این است که در شرایط جهانی شدن که سیطره اخلاق نولیبرال و نسبی‌گرایی اخلاقی در دنیا رخ می‌دهد و بسط ارزش‌های ناهمسو با ارزش‌های خانواده شکل می‌گیرد، ما چه الگو‌های تربیتی را در خانواده داشته باشیم که والدین براساس آن بتوانند یک مقاومت فعال، با شناخت شرایط تهدید مقاومت فعال را شکل دهند و از مسیر مقاومت پویا و نه منفعلانه، ارزش‌های اخلاقی خود را شکل دهند و در انتقال ارزش‌های اخلاقی مزیت‌سازی کنند.

رئیس پژوهشکده زن و خانواده تصریح کرد: آموزش و پرورش و نهاد‌هایی که درگیر تربیت فرزندان ما هستند، براساس چه الگویی فرزندان را تربیت کنند؟ آیا آموزش و پرورش باید رویکرد خود را در موقعیت تهدید تغییر دهد یا با همان دست فرمان جلو برود. تغییر در چه جوانبی است، در روش‌ها، محتوا و ... است؟ آیا نهاد‌هایی که معطوف به خانواده عمل می‌کنند و دستگاه تبلیغی و مبلغان ما در موقعیت تهدید، باید روش کار و تمرکزشان بر مسائل دیگری باشد و یا سیاستگذاری و برنامه‌ریزی کلان متفاوت خواهد بود؟ این تفاوت‌ها در چیست و چه تغییراتی باید در الگوهایمان بدهیم تا خانواده قدرت بیشتری را پیدا کند.

دبیر علمی همایش بین‌المللی «خانواده مقاوم» با اشاره به اهداف همایش یاد شده گفت: هدف ما از برگزاری این همایش، یافتن پاسخ این پرسش‌هاست و برای اینکه جامعه علمی را درگیر این همایش کنیم، محور‌هایی را برای آن درنظر گرفته‌ایم که محور نخست این همایش «رویکردهای نظری به مقاومت پویا در برابر چالش‌های اخلاقی» اعم از "دین و مقاومت اخلاقی پویا"، "راهبری اهل بیت‌ (ع) در شرایط مقاومت و دستاوردهای آن برای راهبری مبتنی بر مقاومت در جهان معاصر"، "نظریه فرهنگی مقاومت پویا"، "روانشناسی مقاومت پویا"، "مقاومت پویا و گفتمان‌های خانواده در علوم اجتماعی"، "مقاومت پویا، از منظر فقه و حقوق"، محور دوم همایش «نقش‌های جنسیتی و مواجهه فعال خانواده با چالش‌های اخلاقی و تهدیدات نوپدید»، محور سوم «خانواده مقاوم، ارزش‌های اخلاقی و تحولات جنسی»، محور چهارم «خانواده مقاوم و مواجهه پویا با تحولات اقتصادی و پیامدهای اخلاقی آن»، محور پنجم «گروه‌ها و نهادهای خانواده بنیاد و مواجهه فعال با تهدیدات نوپدید»، محور ششم «رویکرد نظام تربیت رسمی به مقاومت پویای خانواده در جهان متحول»،محور هفتم «رویکرد حکمرانی به مقاومت خانواده در برابر تهدیدات نوپدید»، محور هشتم «خانواده مقاوم، ارزش‌های اخلاقی و جهان متحول، در ادبیات، هنر و رسانه»، محور نهم «خانواده مقاوم و پویا، تهدیدها و فرصت‌های فضای مجازی و فناوری‌های نوظهور»، محور دهم «مدیریت شهری، امداد اجتماعی و فرهنگی و خانواده مقاوم» و محور یازدهم «تاریخ اجتماعی و مقاومت پویای خانواده در برابر تحولات اخلاقی در جهان متحول» است.

وی افزود: این محورهای موضوعی را از چند طریق پیگیری می‌کنیم که یکی از این مسیرها فراخوان مقالات است. دیگری پیگیری از طریق ترجمه آثار مقالات و کتب مرتبط با این دغدغه در جهان است، همچنین تجربه نگاری خانواده، مدرسه و سمن‌های موفق در این راستا نیز از دیگر راه‌هایمان است تا بدانیم این مجموعه‌ها چه سیاست گذاری‌های متفاوتی را در حوزه خانواده داشته‌اند؟. دیگر مسیر ما نیز بحث گفتگو با اندیشمندان و صاحب نظران است.

زیبایی‌نژاد در ادامه تصریح کرد: خانواده‌ها، نهادها، اندیشمندان، کنشگران و حاکمیت با درکی صحیح و عمیق از موقعیت کنونی و با تغییر الگو‌های تربیتی و کنشگری و تحول در الگوی تولید ادبیات علمی و الگوی حکمرانی و سیاستگذاری، از الگو‌های متناسب با موقعیت مقاومت، که چگونگی راهبری تربیتی، کنشگرانه، علمی و سیاستگذارانه در فضای پرتهدید را نشان می‌دهد، طرحی نو دراندازند و از مسیر مقاومت فعال، به خلق مزیت‌های نو بپردازند و از فضای جهانی شده برای بسط ارزش‌های اخلاقی بهره گیرند.

وی یادآور شد: هم‌افزایی اندیشمندان و نخبگان متعهد به ارزش‌های اخلاقی به منظور ارائه ایده‌ها، طرح‌ها و راهکار‌هایی که زمینه‌ساز توانمندی خانواده برای محافظت از ارزش‌ها و خلق موقعیت‌های جدید برای گسترش ارزش‌های اخلاقی در وضعیت تهدیدآمیز و موقعیت مقاومت باشد، ضروری به نظر می‌رسد؛ مخاطب این ایده‌ها و راهبردها، خانواده، نهاد‌های تأثیرگذار بر خانواده، جامعه نخبگانی و حاکمیت هستند.

زیبایی نژاد در پایان سحنان خود تاکید کرد: امروز نقطه آغاز رسمی فعالیت‌های همایش است. کارهای ابتدایی انجام شده است. جلساتی با کارشناسان این حوزه در کشور آرژانتین، ایتالیا و اتریش و برخی کشورهای دیگر داشته‌ایم. با ایرانیانی که در اروپا فعالیت دارند و حتی بومیان کشورهای اروپایی جلسات وبیناری برگزار شده و ایده کلی همایش منتقل شده است. خط بین الملل ما فعال شده و پیگیر هستیم.
 

تضعیف نهاد خانواده در ایران

عبدالحسین کلانتری، معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم در ادامه این نشست درباره تحلیل خانواده گفت: تحلیل خانواده این است که هرگونه فهم و تحلیل از خانواده باید مبتنی بر رویکرد تاریخی باشد. رویکردی که گذشته این نهاد را بکاود و پویایی‌های آن را بررسی کند و به اکنون آن برسد و مسیری را به آینده باز کند و حتی سناریو‌ها و امکان‌های محتمل را در حوزه نهاد خانواده پیش رو قرار دهد.

وی افزود: بسیاری از تحلیل‌هایی که در ایران انجام می‌شود، تحلیل‌های منتزع و برآمده از ادبیات موجود در جهان غرب است، البته نکته تلخ ماجرا این است که این نوع تحلیل‌هایی که متکی به آن ادبیات انجام می‌شود، گاهی به خلق واقعیت‌های جدید جامعه ایران شده است و موجب شده تصویری از خانواده در اکنون و آینده ایران منعکس شود که چندان تناسبی با اقتضائات جامعه ایران نداشته است. این از ویژگی‌های نظریه در حوزه علوم انسانی و علوم اجتماعی است که این نظریه‌ها از یک سو تبیین‌کننده واقعیت و از سوی دیگر واقعیت‌ساز هستند.

کلانتری ادامه داد: با این رویکرد، نمی‌توان انکار کرد که در سیر پویایی و تطور جامعه، نهاد خانواده در جهان و به صورت خاص در ایران مهمترین تأثیر را داشته است و به صورت خاص‌تر منطق نظام سرمایه‌داری تأثیرات بسیار بنیان‌کنی را بر نهاد خانواده داشته است. منطقی که متکی بر انباشت سرمایه است و در این مسیر همه موجودیت‌ها و هستی‌ها حکم ابزاری را برای رسیدن به آن غایت پیدا می‌کنند. از این رو هستی انسان تبدیل به ابزار می‌شود و حتی انسانیت تبدیل به ابزار می‌شود و این منطق به صورت تخریبگر همه حوزه‌ها را دربرگرفته و دربرخواهد گرفت.

وی تصریح کرد: همین منطق سیاست‌های اقتصاد آزاد در کشور تأثیر‌های مخرب خود را می‌گذارد و با وجود اینکه انقلاب اسلامی، سعی کرد مسیر تاریخی جدیدی را باز کند و در این مسیر و الگوی متفاوت رشد و توسعه و پیشرفت، به نوعی افق گشایی جدیدی را به وجود آورد، اما تأثیر‌های مخرب این منطق بر نهاد خانواده در ایران نیز تأثیرگذاشت. ما پس از جنگ، این تأثیر‌های مخرب را به نحو چشمگیری می‌بینیم. سیاست‌های تعدیل که به نوعی سیاست اقتصاد آزاد در کشور بود و آن را کلید زد و کماکان این مدل اقتصادی عمل می‌کند، نهاد خانواده را از بسیاری از کارکردهایش دور و تضعیف کرد و در مقابل خدماتی که از نهاد خانواده می‌گرفت، کمترین حمایت‌ها را از نهاد خانواده داشت.

برخورد طلبکارانه با نهاد خانواده

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به کارکردهای خانواده گفت: ما در هر مسئله از چهارشنبه سوری و اعتراضات بگیرید تا مسائل دیگر به خانواده پناه می‌بریم و انتظار داریم خانواده، ظرفیت‌های خود را پای کار بیاورد برای اینکه آسیب‌های نظام اجتماعی را تعدیل کند، اما واقعیت این است که کمترین حمایت‌ها از این نهاد انجام می‌شود. نهاد خانواده به مثابه یک نهاد سرمایه بر حساب می‌شد و تلقی این بود که این نهاد هیچ آورده‌ای ندارد، کما اینکه درباره زنان خانه‌دار نیز نگاه همین بوده است. هیچ وقت آورده اقتصادی زنان خانوار در سبد کلان اقتصادی کشور دیده نشده است. در حالی که علاوه بر این، کارکرد‌های سنگین عاطفی، اجتماعی، تربیتی، آموزشی و ... که دارند، هیچ وقت به محاسبه درنیامده است. در واقع برخورد‌هایی که با نهاد خانواده صورت گرفته، برخورد ضیق، بسته و طلبکارانه بوده است. 

وی ادامه داد: خانواده قبل از انقلاب در ایران وضعیت مشخصی داشته است، اما پس از انقلاب، با وجود تأکید‌هایی که در اسناد بالادستی وجود داشته و یا منویات و خواسته‌های رهبران انقلاب وجود داشته است، آنچه در عمل اتفاق افتاده، بی پناهی بیش از پیش نهاد خانواده بوده است. نهاد‌های خانواده روز به روز کارکرد‌های مفصل خود را از دست داده و در این سمت ماجرا کمترین حمایت‌ها را دریافت کرده است. از این رو مسیری که خانواده در ایران طی کرده، مقاومت در مقابل چرخ دنده‌های خرد و ویرانگر منطق نظام سرمایه داری بوده و هست. باید برای آن تمهیدی اندیشید.

کلانتری بیان کرد: اگر ما نتوانیم این منطق کلان را دستکاری کنیم و مدل محاسبه سهم خانواده در نظام پیشرفت را بازتعریف نکنیم و با همان چرتکه‌ای که بسیاری از اقتصاددانان ما با ذهن بسته خود در این مسیر پیش روی ما گذاشته‌اند، به یقین شاهد افول بیش از پیش خانواده خواهیم بود.

حمایت از خانواده و حقوق زنان

معاون وزیر علوم در ادامه گفت: حمایت از خانواده و کارکرد‌های آن نباید در تقابل با حقوق زنان صورت‌بندی شود. این مسئله خط خطرناکی است که گاهی از نظر تئوریک در جامعه ما صورت‌بندی می‌شود. اگر نتوانیم خانواده و تشکیل آن را در مسیر تعالی زوجین ببینیم باز هم دچار اشتباه محاسباتی شده‌ایم. در حال حاضر دوگانه خانواده و زن شکل گرفته است. البته این دوگانه در خصوص خانواده و مرد نیز شکل گرفته اما در خصوص زنان پررنگ‌تر است. چرا برخی پسران نسبت به تشکیل خانواده مقاومت دارند؟ امروز بخش از مقاومتی که پسران برای تشکیل خانواده دارند، مربوط به تشخص و هویتی است که آن‌ها در فردیت خود دنبال می‌کنند و ما نتوانسته‌ایم شکوه و زیبایی خانواده را به تصویر بکشیم و آن کارکرد تعالی‌بخشی که خانواده دارد و هویت‌ها را اعتلا می‌بخشد را نتوانسته‌ایم در ساحت نظر و عمل نشان دهیم. همیشه خانواده را به عنوان مانع تصویر کرده‌ایم.

کلانتری با بیان اینکه در فضای رسانه نیز کارکرد‌های عاطفی خانواده نیز به خوبی نشان داده نشده است، افزود: جامعه‌ای که تفرد و بی‌هویتی برایش کارکرد داشته باشد به دنبال انسانی می‌رود که بریده از این هویت‌ها باشد، این انسان بریده از هویت به راحتی قابل دست اندازی است و در این مسیر اگر خانواده‌ای نیز شکل گیرد کمترین کارکرد را خواهد داشت لذا روابطی که در چارچوب خانواده ساماندهی نمی‌شوند، روابطی موقت و ناپایدار هستند که مرتفع کننده منافع سرمایه داری‌اند. این همان منطق دائم انباشت سرمایه است. از همین رو برای داشتن خانواده ابتدا باید مقاوت در مقابل این منطق خانمان سوز، جهان سوز و انسان سوز شکل گیرد.

وی با بیان اینکه در جهان از سالها پیش مقاومتی در برابر تمام جریان های شکننده خانواده شکل گرفته است، افزود: می‌توان گفت هسته‌های مقاومت در خود جهان غرب شکل گرفته است. ما در این زمینه پیش رو نیستیم و از همان جریان‌ها تبعیت می کنیم. در کشورهای اسکاندیناوی و حتی آمریکا در خصوص بُعد و سایز خانواده و حتی در خصوص کارکردهای عاطفی خانواده این مقاومت شکل گرفته که بسیار موثر است. وی معتقد است که نهاد خانواده پایدارترین هسته مقاومت در برابر نظام سرمایه‌داری افسار گسیخته امروزی است.

نجات خانواده با الگوهای زیست‌بوم‌ها

مجید امامی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) و دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور در بخش پایانی نشست همایش «خانواده مقاوم» با اشاره به ایده «نجات خانواده ایرانی»، اظهار کرد: نجات خانواده می‌تواند مهم ترین مزیت و گفتمان فرهنگی و اجتماعی دولت حاضر باشد که تلاش می‌کند فارغ از آن فشارهایی که نظام سرمایه داری در داخل و خارج ایران اعمال می‌کند، آزاد تصمیم بگیرد و مستقل تر و مبتنی بر ارزش‌های ایرانی و اسلامی در خصوص جامعه و تحولات فرهنگی و تربیت بحث کند. این دقیقا کاری است که باید نظام فرهنگی کشور انجام دهد.

وی افزود: ما ظرفیت خوبی را در رایزنی‌های فرهنگی داریم که با پژوهشگران و فعالان حوزه خانواده مقاوم مرتبط هستند و آن‌ها نگاه غیرمسلط و جایگزین در حوزه مطالعات خانواده و زنان دارند. ما می‌توانیم شاهدی بر مرجعیت ایران در حوزه پژوهش‌های خانواده مقاوم و حفظ مبادی اخلاقی در جهان رو به گذار باشیم. جهانی که از متاورس صحبت می‌کند و حتی به دنبال این است که مفهوم خانواده را به منطق سایبر درآورد و حتی به صورت جدی‌تر، خانواده را در فضای متاورس خرید و فروش کند. در این شرایط باید سخن از نجات خانواده به عنوان مشترک‌ترین ارزش بین ادیان، تمدن‌ها و فرهنگ‌ها داشت. این ارزش مشترک مرز‌های اسلام، مسیحیت، هندوئیسم و یا مکاتب دیگر را درمی‌نوردد و به معنای واقعی کلمه با مشکلات انسان معاصر روبروست.

امامی تصریح کرد: شورای فرهنگ عمومی به مثابه پارلمان فرهنگ عمومی، مهمترین وظیفه خود را نجات خانواده و تقویت ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی می‌داند که می‌تواند به صیانت از خانواده و حفظ آن، تشکیل و بقای خانواده منجر شود.

وی تأکید کرد: ما در راستای صیانت، حفظ و نجات خانواده باید به الگو‌های زیست بوم‌ها و میراث مادی و معنوی خودمان رجوع کنیم و آن را الگویی برای جهان معاصر قرار دهیم. در کشور‌های مختلف جهان که خانواده روزگاری محور حیات اجتماعی‌شان بود، الگو‌هایی از روابط اقتصادی، رفتار اجتماعی، رفتار زیستی، کیفیت حل مسئله در خانواده ایرانی و مسلمان وجود داشته که به واسطه روند‌های تحمیلی شهروندی، مهاجرت، تهاجم فرهنگی و و... بعضاً فراموش شده است. از این رو اگر این الگو‌های مندرج در زیست بوم‌ها شناسایی و استخراج می‌شد و این وظیفه ما در نظام فرهنگی کشور بود، ما با داروخانه مجهز کلینیک نجات خانواده ایرانی مواجه بودیم. این داروخانه مجهز را باید احیا و سرپا کنیم.

دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور وضعیت خانواده امروزی را "ژله‌ای" به این معنا که خانواده امروزی خود را نمی‌تواند حفظ کند چه برسد به جامعه، توصیف کرد و ادامه داد: خانواده را باید احیاء کنیم و با ثبت و تقویت جایگاه میراث در فضای بین المللی به خانواده ایرانی کمک کنیم. برای مثال یلدا و نوروز یک فناوری برای خانواده ایرانی است‌. نوروز حتی "اقتصاد نوروز" دارد و اینطور نیست که به هنگام نوروز فقط خانواده‌ها دور هم جمع شوند. حتی نوروز عرصه سیاست، اقتصاد و امینت دارد. درجه امنیت اجتماعی در نوروز بالاتر می‌رود. باید این فناوری‌های خانواده محور را دریابیم.

رایزنی با کشورهای اسلامی و اروپایی

زهرا شریف، دبیر اجرایی همایش در ادامه این نشست گفت: این همایش به مدت دو روز طی ۱۲ و ۱۳ آذر سال ۱۴۰۲ در تهران و قم برگزار خواهد شد. پژوهشگران و علاقه‌مندان نیز می‌توانند تا ۳۰ شهریور چکیده مقاله خود را ارسال کنند و مهلت نهایی برای ارسال کامل مقاله، ۳۰ دی ۱۴۰۲ است.

وی در پاسخ به این سوال چه کشورهایی در این همایش شرکت خواهند کرد؟، توضیح داد: امروز رونمایی از پوستر این همایش را پیش رو داریم. از کشورهای همسایه با کشورهایی نظیر عراق و لبنان مرتبط شدیم. با فضلای کشورهای همسایه ایده رد و بدل شده است.  همچنان در حال رصد و هم ادبیاتی با کشورهای مختلف هستیم و فراخوان این همایش امروز رونمایی می‌شود. در رصد خود به کشورهایی مثل آلمان، اتریش و ایتالیا و سنگاپور رسیدیم چراکه سیاست گذاران و اهالی آنها نسبت به این دغدغه‌ها حساس هستند. حتی در حال رصد ظرفیت رسانه و فیلم ها و سناریوها ومتنهای اینگونه هستیم.