معناسازی در خانواده هم امر فطریست و هم ساختنی/ مسئله ی تهدید خانواده، جهان شمول است

به گزارش روابط عمومی همایش؛ در ابتدای این نشست دکتر محمد مهدی یوسفی، عضو هیئت علمی گروه تربیت و روان­شناسی پژوهشکده­ی زن و خانواده و دبیر علمی این  نشست با بیان مقدمه­ای از سیر شکل‌گیری همایش بین المللی خانواده مقاوم که اسفند ماه در ایران برگزار می شود گفت: خانواده در طول دوره­ی تحولی­اش همواره با چالش‌ها و تنش‌هایی روبه­رو بوده که این چالش­ها از ابتدای شکل‌گیری خانواده و با به دنیا آمدن فرزندان وجود داشته و ما با رخدادهای غیرهنجاری همچون بیماری‌ها، فقدان‌ها و حوادثی مواجهیم که خانواده بایستی با آنها روبه­رو شود.
دکتر یوسفی بر سرعت تغییرات خانواده در دهه­های اخیر اشاره کرد و افزود: سرعت بالای تغییرات در عصر حاضر باعث می‌شود خانواده با اضطراب‌های بسیاری مواجه شود. البته، این موضوع صرفاً در کشور ما مطرح نیست بلکه شاهد هستیم در بیشتر کشورها افراد هنگام انتخابات با شعارهای مراقبتی و حفاظتی از خانواده وارد میدان می‌شوند و این مسئله نشان می‌دهد که مسئله­ی تهدید خانواده، جهان شمول می‌باشد.
 وی سپس در پاسخ به چرایی برگزاری این همایش گفت: ما به دنبال پاسخ آن هستیم که در چنین شرایطی چگونه خانواده می‌تواند از نظام ارزشی و اخلاقی خودش صیانت و حفاظت کند و این جلسه با محوریت دین، معنویت و مقاوم سازی خانواده در نظر دارد به مقاوم سازی خانواده از این بعد بپردازد.
در ادامه­ی این نشست، دکتر مسعود جان بزرگی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با ارائه­ی تعریفی از خانواده­ی مقاوم و سازوکار سیستم معنوی، مراقبت معنایی را، هسته خانواده مقاوم دانست و گفت: ما خانواده را یک سیستم معنوی می‌دانیم که در این خانواده اصل توحیدی مطرح است. این خانواده وقتی مقاوم خواهد بود که منسجم باشد و افراد خانواده بتوانند در راستای توحید حرکت کنند.
 وی افزود: توحید با باور به خدا امکان تحقق دارد و ما در خانواده­درمانگری معنوی که با تجربه و در کار بالینی به­دست آمده، به آن اعتقاد داریم.
وی با تأکید بر اهمیت معنا و نقش آن در مقاوم سازی خانواده به برخی پژوهش­ها در این زمینه اشاره کرد و گفت: سه رکن اساسی در معنویت وجود دارد؛ معنا، هدف و ارزش که مهم­ترین آن، معناست. معنا در زندگی یکی از ارکان اساسی معنویت است و کارکرد آن تنظیم عمل انسان است و برای ما تعادل را به ارمغان می‌آورد.
وی با اشاره بر نقش معنا در تنظیم عمل و ایجاد تعادل در عمل، اذعان کرد: زمانی که ما از معنادهی صحبت می‌کنیم در واقع داریم از تعادل صحبت می‌کنیم؛ از خود نظم جویی، خود مهارگری، خودارزشمندی و خود کنترل گری صحبت می‌کنیم. همچنین خانواده وقتی معنا پیدا می‌کند که افراد بتوانند به جای عمل به تعامل فکر کنند. معیارهای این سیستم در درون و بیرون مشخص است ؛ منبع کنترل درون، عقل فطری انسان است و منبع بیرونی آن چیزی است که خداوند برای انسان فرستاده است. ما در دستگاه الهی یک عمل با معنا و یک عمل بی معنا داریم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه عمل بامعنا را در چهارچوب تقوا و عمل صالح و عمل بی­معنا را خارج از این حالت دانست و در ادامه به ارتباط آن با هویت پرداخت و گفت: زمانی که از معنا سخن می­گوییم، آنچه بسیار اهمیت دارد بحث هویت است؛ در واقع مهمترین عاملی که هویت را تشکیل می‌دهد معناست، معنای ثابت و درست است که می‌تواند هویت درست و ثابت ایجاد کند و این مسئله از پژوهش‌های روانشناختی قابل پیگیری می­باشد. برای  مثال مطالعات نشان داده­اند افرادی که در فجایع انسانی نمی‌توانند معنای زندگی را حفظ کنند دچار استرس پس از سانحه می‌شوند و آنهایی که می‌توانند معنای زندگی خود را حفظ کنند رشد بعد از ضربه را تجربه می‌کنند؛ همچنین برخی پژوهش‌ها بیانگر آنند که آمار خودکشی در افرادی که دچار بی‌معنایی می‌شوند بیشتر است. بنابراین ارتباط خاصی بین بی‌معنایی، معنا و خانواده وجود دارد. بنابراین وقتی مصیبتی به خانواده وارد می‌شود اولین جایی را که مورد هدف قرار می‌دهد هویت است که دچار پوچی می‌شود؛ برای مثال تحقیقات نشان دادند تنها راه نجات برای افراد بی‌خانمان‌، ایجاد و تقویت معنا است. هرجا معنا دهی بالاست انسجام و سلامت خانواده بالاست.
دکتر جان بزرگی با اشاره به "معناسازی" به­عنوان بهترین مکانیزم برای افزایش مقاومت خانواده در برابر آسیب­های درونی و بیرونی، افزود: یکی از تئوری‌های مطرح در دنیا این است که اگر بتوانیم در خانواده درمانی، بین اعضای خانواده معنای مشترک ایجاد کنیم حتماً انسجام خانواده را افزایش می­دهیم. در این راستا ما به دنبال آن هستیم که ببینیم آیا معناسازی در خانواده یک امر ساختنی است یا امر فطری. ما معتقدیم انسان‌ها با یک ظرف معنایی در فطرت خویش به دنیا می‌آیند و خانواده مقاوم، خانواده‌ای است که به احیای معنای واقعی در خانواده توجه دارد و مبتنی بر ظرف معنایی فطری عمل می‌کند. مهم‌ترین کارکرد خانواده مراقبت از این ظرف معنایی می‌باشد. ما قائل بر آنیم که با دو معنا مواجه هستیم، یک معنای واقعی و یک معنای پنداری. اگر در خانواده نقش‌ها به درستی شناخته نشود خانواده دچار معنای پنداری می‌شود. معنای واقعی نقش‌ها را خداوند تعریف کرده است. در خانواده غیر مقاوم ظرف معنایی را داریم ولی این معنای پنداری است و همین امر باعث آسیب شکنندگی خانواده می­گردد، در نتیجه مقاومت آن از بین می‌رود.
همچنین حجت الاسلام و المسلمین مسعود آذربایجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه سخنش را با محوریت مقاومت درون سیستمی در خانواده­ی معنوی خدا سو آغاز کرد و گفت: چهارچوب کلی مباحث ما خانواده معنوی خداسو می­باشد. ما به بازسازی خانواده نیازمندیم و معتقدیم که در یک خانواده معنوی به تعبیر قرآنی آن بالاترین مقاومت درون سیستمی اتفاق می‌افتد؛ این مدل از خانواده و سرمایه­های آن مبنای سرمایه اجتماعی است.
وی ساختار یافتگی، کنش تعاملی در خانواده، نگاه معنوی، بستر مناسب تامین نیازها، ترمیم­گری خانواده و مرزبانی خانواده را شش مولفه­ی اساسی در سرمایه‌های خانواده­ی خداسو دانست و افزود: عوامل کارکردی مقاومت درون سیستمی خانواده، همدلی، فروتنی، شکر و بخشش است و این مؤلفه‌ها مقاومت درون سیستمی خانواده را افزایش می‌دهد چرا که سرمایه خانوادگی را در بعد نیازهای عاطفی تامین می‌کند.
در ادامه­ حجت الاسلام و المسلمین عباس پسندیده، به مقاومت برون سیستمی خانواده پرداخت و گفت: اگر خانواده معنای توحیدی پیدا کند در چند جا از آسیب‌ها مصون خواهد ماند؛ اول اینکه معنا و هویت خانواده که مورد تعرض قرار گرفته است از آسیب‌ها ایمن خواهد شد. ثانیاً نقش‌هایی که در خانواده تعریف شده مثل نقش پدر مادر فرزند ایمن خواهد شد.
وی افزود: نیاز است که خانواده علاوه بر مقاومت درون سیستمی بتواند از مرزهایش که مقاومت برون سیستمی نیز می‌باشد دفاع کند بنابراین در خانواده مرزبانی یکی از مسائل مهمی است که باید به آن توجه کنیم.
حجت الاسلام و المسلمین پسندیده، به درستی مرزگذاری در خانواده مقاوم اشاره کرد و در تفصیل آن گفت: ما در ادبیات اسلامی مفهوم عزت داریم که منظور از آن، نفوذ ناپذیری و همان حفظ مرزها است. ما در روایات داریم که مومن نفوذناپذیرتر از کوه است و این موضوع می‌تواند یک خانواده ایمانی را مستحکم کند و مرزهای آن را نفوذناپذیر گرداند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث افزود: وقتی از عزت صحبت می‌کنیم به دو مؤلفه اشاره داریم، اولین مسئله، ارزش پایه است و دوم سرسختی و مقاومت بر سر آن ارزش پایه می باشد که ترکیب این دو  عزت یا همان نفوذ ناپذیری میشود. در کنار آن نیاز است که قدرت و سرسختی برای دفاع از مرزها وجود داشته باشد. مسئله‌ای که خانواده با آن مواجه است آن است که آیا ارزش‌های خود را می‌شناسد یا ابهام دارد و مرز مشخصی ندارد. بنابراین در درجه اول، تعیین ارزش اهمیت دارد تا بدانیم چه چیزی ارزش است که از آن مراقبت کنیم و بعد از شناخت ارزش‌ها به پذیرش و تثبیت ارزش‌ها در خانواده بپردازیم.
وی در ادامه بر اهمیت تعهد و پیمان بر حفظ مرز در خانواده و همچنین کاهش زمینه­های نفوذ از بیرون خانواده و شارژ قدرت خانواده به عنوان سه رکن اساسی دفاع از مرزها تاکید کرد و گفت: اقدام و رکن آخر این است که به خانواده‌ها مواجهه هوشمندانه برون سیستمی را آموزش دهیم که در این مسیر نیاز است الگوسازی کنیم. برای مثال یک الگویی که وجود دارد الگوی بسته بودن است که هر امری را که از بیرون وارد می‌شود غلط پنداریم و آنچه قدمت و سابقه دارد را مایه ارتقا بدانیم. الگوی دیگر الگویی است که هرچه را که جدید باشد بپذیریم و گشوده باشیم؛ هر دو الگو به خانواده‌ها آسیب می‌زند و الگوی سوم مد نظر ما گشودگی هوشمندانه می‌باشد که مواجهه متفکرانه است و آنچه که به مصلحت باشد را مفید و قابل پذیرش می‌داند. این الگو به جای پذیرش جبرگرایی زمانی پذیرش محتوایی دارد.
در پایان این نشست حاضران در جلسه پیرامون موضوع و دستور جلسه پرسش­های مربوط را مطرح کردند و کارشناسان به بحث و پاسخ پرداختند.
گفتنی است همایش بین المللی خانواده مقاوم؛ چالش های اخلاقی در جهان متحول اسفند ماه در ایران برگزار خواهد شد.