مهمتر از میزان درآمد این است که درآمد از کجا و مصرف برای چه است / وقتی سواد مالی محور تربیت اقتصادی شود انحراف از ارزشهای اقتصادی اسلام شدت می‌گیرد

دبیر علمی نشست حجت الاسلام دکتر حسین سوزنجی عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام با ذکر مقدمه‌ای از چرایی برگزاری این پیش نشست‌ها و همایشی که در اسفند ماه برگزار خواهد شد، گفت: نظامات مدرن و وضعیت زندگی جدید دو چالش را پیش روی خانواده‌ها گذاشته است که اولین چالش، تهدید موجودیت خانواده می‌باشد و دومین آن ناسازگاری ساختارهای نظام مدرن با ارزش‌هایی که خانواده در طی قرون کسب کرده است، می‌باشد.
دکتر سوزنچی اشاره کرد: در این شرایط خانواده دو وضعیت می‌تواند اتخاذ کند یکی اینکه تسلیم وضع موجود شود و ارزش‌هایش را به دست فراموشی بسپارد یا در برابر وضع موجود، ایستادگی و برای دفاع از ارش هایش مقاومت کند.
وی در توضیح نسبت آموزش و پرورش با نهاد خانواده، گفت: آموزش و پرورش، یک نهاد کاملاً مدرن است که اقتضای اولیه آن ضد خانواده است. در مهم‌ترین رسالت خانواده که تربیت فرزندان بوده است، مداخله می‌کند.
حجت الاسلام سوزنچی ضمن اشاره به پیامدهای نظام مدرن و نهادهایی چون آموزش و پرورش، افزود: ما شاهد آن هستیم که اگر نظام خانواده دغدغه تربیت با جهت گیری تقویت ارزشهای انسانی در فرزندانش را داشت، اکنون نهاد آموزش و پرورش در سرتاسر دنیا دغدغه تربیت شهروند برای نظام سرمایه‌داری‌اش را دارد. ما بعد از انقلاب تلاش کردیم که نهاد آموزش و پرورشمان هم راستا با تربیت دینی باشد؛ یکی از عرصه‌های مهم در تلاقی و چالش خانواده با آموزش و پرورش، عرصه تربیت اقتصادی است که در این جلسه به طرح بحث آن می پردازیم.
در این نشست دکتر کمیل سوهانی پژوهشگر اقتصادی و مستندساز، موضوع تربیت اقتصادی خانواده را بعد از انقلاب موضوع جدیدی دانست و گفت: شیوه زیست انسان روی ذهن افراد تاثیر می‌گذارد. در این راستا به نظر می‌رسد که خانواده مقاوم خانواده‌ای است که در اندیشه‌اش احساس توانایی مقاومت دارد؛ برای مثال، تاب آوری یک توانایی ذهنی است و ما این توانایی را از شیوه زیست و به صورت مشخص، اقتصاد، به دست می‌آوریم.
 دکتر سوهانی ضمن اشاره به سخنی از تولستوی که می گوید مهمتر از میزان درآمد این است که درآمد از کجا و مصرف برای چه است، افزود: برای ما مهم است که درآمد را چگونه کسب کنیم. وی با بیان تمثیل زمانه ضحاک و زمانه جمشید در تاریخ ایران به نقد تربیت اقتصادی امروز پرداخت: زمانه جمشید زمانه‌ای بود که ارزشمندی انسانها بر اساس کار و هنر بود؛ اما زمانه ضحاک خلق ارزش نه بر اساس کار و هنر، بلکه بر اساس جادو بود؛‌یعنی بدون ضابطه منطقی و موجه. وی این را که با گذاشتن پول در بانک یا خرید آپارتمان افراد ثروتمند می‌شوند را نمونه‌ای از خلق ارزش بی‌منطق دانست و توضیح داد در چنین جامعه‌ای جامعه‌ای ثروت تولید خواهد شد ولی به قول فردوسی: هنر خوار شد جادویی ارجمند، نهان راستی آشکارا گزند.
این مستندساز بر اهمیت دعوت نهاد خانواده به سمت کار و تولید، تأکید کرد و گفت: باید جوانان را به جای میزان درآمد، به کار و تولید تشویق کنیم. در جامعه فعلی ما تولیدکننده خوار و ذلیل است و بانکداری و کسانی که سرمایه و پول تولید می‌کنند، ارزشمندند. بنابراین دعوت خانواده باید به سمت کار و تولید باشد نه به سمت میزان درآمد.
وی، ایستادگی در برابر ضحاک زمانه ای مثل آمریکا را، از طریق تولید ممکن دانست و بیان کرد: فرد تولیدگر و صنعتگر نسبت به محیط اطرافش حساس و مطالبه‌گر است؛ کسی که اهل تولید باشد احساس مسئولیت می‌کند و کسی که احساس مسئولیت کند می تواند مقاومت کند. ما باید در تربیت فرزندانمان در راستای تقویت روحیه تولیدی به جای مصرفی بکوشیم. ما شاهد آنیم که از سمت جامعه تولیدی به سمت جامعه مصرفی حرکت کرده‌ایم و نسبت به این مسئله باید هوشیار و گوش به زنگ باشیم.
این پژوهشگر اقتصادی، همچنین در رابطه با امکان شکل دهی و تقویت خانواده مقاوم گفت: اگر ما به دنبال خانواده مقاوم و جامعه مقاوم هستیم هیچ چاره‌ای نداریم جز اینکه تربیت اقتصادی را به سمت جهت گیری تولیدی پیش ببریم.
دکتر سوهانی در تعریف مصرف گرایی، گفت: در نظر من مصرفگرا یعنی استفاده کنید بدون آنکه بر آن عاملیت داشته باشید. در این فضا تبدیل به یک شهروند مطلوب و ایده‌آل جهانی خواهید شد و نمی‌توانید حرف از مقاومت بزنید.

در ادامه این نشست، حجت الاسلام خاکی، معلم و عضو انجمن اقتصاد حوزه علمیه گفت: مهمترین بند اقتصادی قانون اساسی قرار دادن امکانات و ابزار تولید در اختیار کسانی بود که امکان کار دارند اما وسیله کار ندارند. مادامی که انسانی خودش امکانات کار و تولید و خلاقیت را ندارد، یا به دنبال رویکردهای غیر تولیدی می‌رود یا تحت سلطه و استخدام دیگری درمی آید.
حجت الاسلام خاکی در این راستا افزود: در این شرایط، مردم در اقتصاد و مقدرات خودشان حاکم نیستند و نمی‌توانند یک بنگاه را اداره کنند بنابراین، سست و اجیر دیگران می‌شوند و اراده ورزی نمی‌کنند.
وی تربیت اقتصادی  را، در گروه موضعگیری صحیح در در چهار دوگانه دانست؛ دوگانه اول، دوگانه رنج و لذت است. انسان موجودی که رنج گریز است و وقتی کار برایش منبع لذت نیست حتماً در دوگانه تولید و مصرف به سمت مصرف می‌رود. دوگانه دوم، دوگانه تولید و کسب است؛ آیا محور تربیت اقتصادی باید تولید باشد یا کسب درآمد به هر قیمتی؟ وی محوریت یافتن سواد مالی در تربیت اقتصادی را نمونه‌ای از جهت گیری نادرست دانست که عملا سبک کسب درآمد به هر قیمتی را محور زندگی قرار می‌دهد. حجت الاسلام خاکی ضمن اشاره به دوگانه شغل یا جایگاه گفت: ما باید آموزشها را به سمت و سویی ببریم که خود شغل و شکوفایی در شغل محور قرار گیرد نه صرفا جایگاه شغلی و درآمدی که از شغل به دست می آید که در چنین فضایی شغل از ماهیت تهی می‌شود. برای مثال در این دوگانه، ما شاهد رقابت ناسالم در کنکور هستیم که بیش از ۶۰۰ هزار نفر در کنکور تجربی شرکت می کنند صرفا برای به دست آوردن چند هزار صنلی پزشکی، که آن هم به خاطر خدمت بلکه به خاطر درآمد بالای این رشته است. دوگانه آخر، یاریگری یا رقابت است؛ نظام سرمایه داری انسان را به رقابت تشویق می کند در حالی که ما باید منطق یاری گری و تعاون را در تربیت اقتصادی محور قرار دهیم. در میان این دوگانه ها، سه نکته برای شکل‌گیری خانواده مقاوم، مهم است: ما به هسته‌های تولید خانوادگی و جمعی، حضور ادبیات اقتصاد سیاسی در تربیت اقتصادی و تغییر دانش رسمی نیازمندیم.
وی در ادامه بر اهمیت قناعت و انفاق تأکید کرد و گفت: قناعت، انسان را خداگونه‌تر و انفاق جامعه را عادلانه‌تر می‌کند. در جامعه‌ای که عاملیت توده‌های خانواده تکثیر یافته باشند، می توان از جامعه مقاوم که در برابر طاغوت قد علم می‌کند، سخن گفت.
همچنین، دکتر عادل پیغامی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، از دیگر سخنرانان این پیش نشست، ضمن تأکید بر لزوم ساخت هویت جمعی، گفت: ما در اندیشه اسلامی به ساخت هویت جمعی مکلف شده‌ایم چرا که در روز قیامت با هویت جمعی‌مان محشور می‌شویم. بنابراین خانواده، اولین هویت جمعی است که مکلف به ساختن آن می‌باشیم. وقتی که در قیامت از ما می‌پرسند هویت و دین جمعی تو چه بوده باید پاسخگو باشیم که آیا توانسته‌ایم خانواده‌ای مسلمان برپا کنیم یا خیر.
 وی در ادامه، اشاره کرد: در ابتدا و پایه اول بحث باید در ذهنمان برای خانواده موجودیتی اصیل قائل باشیم. ما هنوز در ذهنمان آنگونه که باید و شاید برای خانواده موجودیت اصیلی قائل نشده‌ایم.
این استاد دانشگاه ضمن انتقاد از نظام حقوقی و فقهی موجود که نگاهی فردگرایانه به خانواده دارد، افزود: در جامعه ی اکنون، برای مثال وقتی که می‌گوییم این خودکار برای کیست پاسخ می‌شنویم برای فلان فرد است نه فلان خانواده؛ ولی در غرب وقتی زن و مردی می‌خواهند از هم جدا شوند تمام آنچه را که در طول زندگی با یکدیگر به دست آورده‌اند به صورت اشتراکی تقسیم می‌کنند این یعنی موجودیت خانواده را به رسمیت شناختند.
دکتر پیغامی در ارتباط با ویژگی های خانواده مقاوم، گفت: در سه گانه حکمت عملی ما شاهد آن هستیم که سیاست مدن، تدبیر منزل و اخلاق هر سه در ساخت وضع مطلوب خلاصه می‌شود. خانواده‌ای مستحکم است که یک ترکیب واحد و یک هویت واحد را شکل داده و از یکدیگر، جدایی ناپذیرند. در واقع خانواده اصیل مورد نظر اسلام تشکیل یک من، است نه من و تو؛ در این خانواده مستحکم و مقاوم، کسی درآمد و اموال را برای خودش نمی‌پندارد و آن را متعلق به خانواده می‌داند در چنین خانواده‌ای ولایت به معنای برقراری ارتباطات شکل‌گیری شبکه‌ها و به هم پیوستگی‌های متقابل ایجاد می‌شود.
وی در این خصوص افزود: خانواده مقاوم در برقراری شبکه‌ با سایر خانواده‌ها نیز مقاوم می‌شود و می‌تواند با دیگران، با فامیل و دوستان ارتباط برقرار کند. خانواده‌ای که اقتصاد آن بر مبنای مولد بودن است، خانواده مقاوم می باشد.
دکتر پیغامی، این دیدگاه که مصرف گرایی امر بدی باشد را زیر سوال برد و گفت مصرفگرایی خوب است چون باعث رونق تولید می شود اما مصرف‌زدگی بد است! البته این سخنان ایشان با چالشهایی از سوی سایر اعضای این نشست مواجه شد. دکتر پیغامی در ادامه مهم ترین تولید خانواده را، فرزندآوری دانست و گفت: ما شاهدیم در غرب برای این تولید در خانواده، حمایت‌های اقتصادی می‌شود. لازمه داشتن اقتصاد مقاوم در معنای کلان خود، منوط به داشتن فرد مقاوم، خانواده مقاوم، استان و در نهایت کشور مقاوم است.
در این نشست حجت الاسلام زیبایی نژاد، رئیس پژوهشکده زن و خانواده ضمن انتقاد از ساختارهای نظام سرمایه داری، اذعان داشت: در عصر حاضر، عرصه اقتصاد، ساخت اصلی شده است و نظام سرمایه‌داری ساختارهای سیاسی فرهنگی اخلاقی و تربیتی ما را تعیین می‌کند.
حجت الاسلام زیبایی نژاد در تشریح این مسئله، افزود: ما در نیمه دوم قرن بیستم شاهد آن هستیم که نظام سرمایه‌داری برای جلوگیری از ورشکستگی در پی ساخت انسان جدیدی برآمد. وی توضیح داد که نظام سرمایه داری، نه‌تنها نیاز به مصرف و مصرف گرایی را تقویت می کند بلکه حتی تولید را هم در جهت نیازهای کاذب قرار می دهد و ما نه‌تنها باید با روحیه مصرف گرایی مقابله کنیم بلکه نباید از هرگونه تولیدی دفاع کنیم. ما در عصر حاضر با عقلانیت جدیدی به نام عقلانیت مصرفی در انسان عصر نئولیبرال مواجه شده‌ایم.
دکتر زیبایی نژاد مسئله را در چگونگی ایستادگی خانواده در برابر این نظام دانست و گفت: ما باید مشخص کنیم منظورمان از تولید چیست. در ادبیات دینی، تولید در خدمت رفع انسان نیازمند است و در نظام سرمایه داری، برای رفع نیاز انسان نیازمند، تولید معنا پیدا می کند؛ یعنی این نظام برای گردش چرخش تولید، نیازهای جدیدی را در انسان ایجاد می‌کند .
در پایان این نشست افراد به طرح پرسش و پاسخ پرداختند.