ماهیت خانواده مقاوم و وظایف آن در قبال نظام تعلیم و تربیت رسمی/شما اگر بخواهید معلم آینده باشید باید فعال رسانهای باشید

به گزارش روابط عمومی همایش؛ حجت الاسلام سید نقی موسوی عضو هیئت علمی و رئیس دانشگاه فرهنگیان استان قم در این نشست گفت: محصول جامعه مدرن جامعهای است که خانواده در آن نقشی ندارد یا کمتر دارد. ما در عصر کنونی شاهد آن هستیم که مدرسه از نقش اولیه خود که آموزش و توانمند کردن افراد برای کسب شغل بود تعدی کرده و نقشهای خانواده را به عهده گرفته است و غیر از تربیت شغلی، نقش تربیت اخلاقی، تربیت سیاسی، و اجتماعی را بر عهده گرفته است.
وی در ادامه به نوع تربیت دینی مدارس نیز اشاره کرد و افزود: تربیت دینی در مدارس نوع تربیت سکولار شد و در برابر کلیسا قرار گرفت یعنی تربیت دینی جهتگیری اش این شد که ارتباط افراد با نهادهای دینی را تضعیف کند و خودش جانشین آن شود. وی توضیح داد که در علوم اجتماعی به طور کلی و علوم تربیتی مدرن به طور خاص میتوان از مفهوم مقاومت ستیزی سخن گفت یعنی هرکس بخواهد در مقابل این امواج مدرنیته مقاومت کند او را حذف می کنند.
حجت الاسلام موسوی با بیان اینکه ساختارها و نظامهای معنایی موجود در نظام آموزش و پرورش مدرن مقاومت خانواده را کاهش میدهد گفت: در این شرایط نقش آفرینی خانواده یا کانالیزه میشود یا حذف میشود و به حاشیه رانده میشود که دلالت گفتمان انقلاب اسلامی، ایجاد مقاومت در نهاد بنیادینی که کوچکترین نهاد اجتماعی است می باشد.
این استاد دانشگاه افزود: در چنین پیچیدگیهایی خانواده مقاومت میکند و تلاش میکند تا زنده بماند. و اگر بخواهیم نظریه فقه تربیتی را در حوزه خانواده و نقش آفرینی خانواده در میدان بازیگری تربیت رسمی تبیین کنیم باید بگوییم که از منظر شریعت اسلامی تنها بازیگر یا مکلف به تربیت، حاکمیت یا دولت نیست، بلکه شبکه ای از تربیت طولی و عرضی بین مکلفان تربیتی وجود دارد که در فقه تربیتی حاکمیت مکلف است که مردم و افراد و کودکان را تربیت کند.
حجت الاسلام موسوی در ادامه گفت: بازیگر مکلف دیگر خانواده است و مکلف بعدی مردم و تودههای اجتماعی و مکلف چهارم نخبگان و عالمان هستند. که در این روابط طولی و عرضی خانواده ارجحیت و نقش اول را دارد.
رئیس دانشگه فرهنگیان در پایان گفت: در این امر که در سند تربیتی آموزش و پرورش مطرح شده، بر مشارکت جویی خانواده و نهادهای رسمی تاکید شده است.
سید نقی موسوی در خصوص اینکه اکنون خانواده و نهاد آموزش و پرورش در برابر رسانه چه اقدامی میتوانند انجام دهند گفت:
ظرفیت گفتمان اسلامی ظرفیت بسیار خوبیست و در چنین شرایطی خانوادهها باید به پا خیزند.
همچنین دکتر محمد فتحعلی خانی عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با اشاره به کارکردهای خانواده در نظام سنتی گفت: جامعه پذیر کردن فرزندان در دوران پیش از مدرن یکی از کارکردهای خانواده بود که اگر در حال حاضر دامنه دخالت فضای آموزشی در این حوزه کم شود خانواده میتواند در امر جامعه پذیری کنش بیشتری انجام دهد.
 عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت:
ما شاهدیم که معلمان زمانی که وارد کلاس میشوند خانواده و والدین نسبت به عملکرد آنان اعتراض و انتقاد دارند و فکر میکنند برخی اقداماتی که معلم انجام داده است به صلاح فرزندشان نمیباشد.
وی در این خصوص افزود: پدر و مادر معترضغالبا  جزئی نگر هستند و صرفاً به یک واحد رفتار معلم توجه میکنند و به کل فرایند همراهی معلم با فرزند توجهی ندارند، یعنی نوعی جدایی و فراق بین خانواده و آموزش و پرورش و مدرسه احساس میشود و این باعث آزردگی میشود. از طرفی معلم نیز در فضای ذهنی خودش با توجه به چارت و آموزشها عملکردش را درست میپندارد.
آقای فتحعلی خانی با بیان اینکه وقتی ما از خانواده مقاوم یا نظام تعلیم و تربیت سخن میگوییم در واقع به دو نهاد اجتماعی میپردازیم افزود: باید این دو را بر اساس توصیفات جامعه شناسی و تحلیل کنیم چرا که هم نهاد خانواده و هم نهاد آموزش و پرورش هر دو نهاد اجتماعی هستند. بنابراین نیاز است تحلیلی جامعه شناسی و تاریخی از این دو نهاد داشته باشیم تا بتوانیم مسائل آن را مطرح کنیم.
وی تاکید کرد: باید در توضیح و تحلیل این نهادها از منظر جامعه شناسی بهره بگیریم. نهادهای اجتماعی ویژگیهای مشترکی دارند و متحولند و دگرگون میشوند. برای مثال ما میبینیم که خانواده گسترده به خانواده هستهای تبدیل شده است که این امر محصول و نتیجه انقلاب صنعتی میباشد که در رابطه با مدارس هم این تغییر و تحولات صدق میکند.
این پژوهشگر حوزه با بیان اینکه مدرسه پیشینه طولانی دارد اما نهاد وزارت آموزش و پرورش محصول مدرنیته است گفت: وقتی این نهاد مدرن مدرسه را در بطن خود جای میدهد مقتضیات و ماهیت آن تغییر و تحول پیدا میکند، بنابراین متحول بودن هم در خانواده و هم در آموزش و پرورش و مدرسه مصداق دارد و مشهود است.
آقای فتحعلی خانی افزود: ویژگی دیگر در نهادهای اجتماعی پیوند و ارتباط بین آنان است و ما شاهد آن هستیم که وقتی نهادی مثل رسانهها تغییر شکل و ماهیت میدهد و از رادیو و تلویزیون به شکل امروزی یعنی رسانههای فضای مجازی تبدیل میشود این مسائل در خانواده نیز انعکاس پیدا میکند و تغییر شکل میدهد.
وی با تاکید بر اینکه با تغییرات و دگرگونیها در دیگر نهادها ما شاهد تغییرات در نهاد آموزش و پرورش و مدرسه میشویم گفت: دولتهای ملی برای رسیدن به اهدافشان در نهادها و کارکردها و نقشهای آنان تغییرات ایجاد کردند و ما شاهدیم که نهاد خانواده در این دوره ملی تضعیف شده کوچک شده است. در همین فضا نهادهای جهانی و بینالمللی وارد شده اند که اینها می خواهند حاکمیتهای ملی را به نفع خود متزلزل کنند و در این فضا غالبا از گروههای کوچک در قبال حاکمیتهای ملی دفاع می کنند که نمونه بارز این را در ورزش می بینیم که فدراسیونهای ورزشی بیشتر از فدراسیون جهانی تبعیت می کنند تا از قوانین داخلی. اما خوب است توجه کنیم که چرا این وضعیت در خصوص خانواده رخ نداده یعنی این حاکمیتهای جهانی نیز سعی در کوچک و نابود کردن خانواده دارند. وی دلیلش را این دانست که خانواده همواره پایگاه نگهداری سنت بوده است و از این جهت درگیری این نهادهای بین الملیی با خانواده شدیدتر است.
آقای فتحعلی خانی بیشتر شدن تبعیت فرزندان از رسانهها را یکیاز مسائل حال حاضر جامعه دانشت و گفت: رسانه جایگزین فرمانداری خانواده شده است و اگر آموزش و پرورش در چنین شرایطی میخواهد مطابق با شریعت اسلام جایگاه خود را حفظ کند نیاز است به دو امر توجه کند: نخست آنکه دامنه مداخلات خود را در تعلیم و تربیت فرزندان محدود کند و آن را بیشتر بر عهده پدر و مادر بگذارد چرا که آموزش و پرورش تسهیل کننده و تمهید کننده است و دیگر آنکه به خانواده برای ایفای نقش و کارکرد خویش فرصت دهد.
این پژوهشگر حوزه و دانشگاه با اشاره به موضوع همایش بین المللی خانواده مقاوم گفت: خانواده زمانی میتواند مقاومت داشته باشد که کارکرد داشته باشد و اگر کارکرد را از آن بگیریم و به نهاد دیگری واگذاری کنیم خانواده فروپاشیده خواهد شد.
وی با تاکید بر آنکه نهاد خانواده و نهاد تعلیم و تربیت دو نهاد متحول هستند گفت: در راستای این تغییرات و تحولات این دو نهاد با یکدیگر بده بستانهای شدیدی دارند که این مولفه باید جدی گرفته شود.
آقای فتحعلی خانی با بیان اینکه آموزش و پرورش باید هویت خانواده را جدی بگیرد افزود: این نهاد باید مسئولیت خانواده را به خانواده برگرداند.
دکتر فتحعلی خانی در پایان با مهم دانستن نقش رسانه ها تاکید کرد: شما اگر بخواهید معلم آینده باشید باید فعال رسانهای باشید و ما برای آنکه بخواهیم رسانه جایگزین خانواده نشود باید سه ضلع نهاد خانواده رسانه و مدرسه را تشکیل دهیم که اگر این سه دست به دست هم دهند اتفاقات خوبی را رقم خواهند زد و شما از طریق رسانه و فضای مجازی میتوانید خانواده را به برنامه مشترک فراخوان دهید.
دیگر سخنران این نشست حجت الاسلام رضا ملایی، کارشناس دفتر تالیف کتاب های درسی بود که سخنش را به این مسئله معطوف کرد که در عرصه عمل چه اتفاقاتی رخ داده است.
وی با اشاره به اینکه خانواده در نظام سنتی به مثابه دال مرکزی نظام آموزشی به شمار میآمد گفت: در گذشته نظام آموزشی ارزشهای خانواده را امتداد میداد و تابع خانواده بود نه رقیب آن، اما در عصر کنونی مسئله برعکس شده و نقش خانواده در امر جامعه پذیری و انتقال فرهنگی محدودتر شده و به عناصر دیگر واگذار شده است.

حجت الاسلام ملایی افزود: این مسئله تضادها و تعارضهایی را به وجود آورده است و خانواده را به حاشیه رانده است و در این شرایط خانواده به دنبال عاملیت است و میخواهد فعال شود و نقشهای خودش را به دست آورد.
این پژوهشگر حوزه خانواده مفهوم خانواده مقاوم را در همین راستا تعبیر کرد و گفت: خانواده به دنبال کنشگری در عرصهای است که نهادهای دیگر به عنوان رقیب نقشهای خانواده را بر عهده گرفتهاند. که این مسئله پاسخهای متفاوتی را در سطح ملی دریافت کرده است.
وی اولین پاسخ به این مسئله را تشکیل انجمن اولیا و مربیان دانست و گفت: نظام آموزشی مدرن برای اینکه خانواده را از عرصه تربیت و آموزش حذف نکند این ساختار را در درون خودش تشکیل داده و میتواند این گونه تفسیر شود که خانواده را در درون خود مهار کرد.
حجت الاسلام ملایی سه نقش را برای انجمن اولیا مربیان عنوان کرد و گفت: مداخله خانواده در امر آموزش، مداخله خانواده در امر تربیت و مداخله خانواده در امر اقتصادی و اجرایی مدرسه سه نقش این نهاد است که عملاً مدارس فقط کارکرد سوم را انجام دادند و فعالیت این نهاد محدود به فعالیتهای اقتصادی و امدادرسانی شده است.
وی در خصوص دلیل این مسئله گفت: یکی آنکه شرایط اقتصادی ایران مدارس را مجبور به این امر کرد چرا که در دهههای گذشته نیز اقتصاد همواره مسئله اولمان بوده است و اگرچه تربیت مسئله اصلی است اما در توجه دولتها به حاشیه رانده شده است و مشکل دوم به عدم آمادگی خانوادهها برای نقش آفرینی برمیگردد و برای مداخلاتی که یک معلم میتواند انجام دهد توانمندی نداشتند و در سطوح معلمی و معلم یاری توانمند نبودند. اگرچه در دوران کرونا میبینیم که بحران باعث شد خانوادهها به خصوص مادران در دوره ابتدایی اول معلم یار شوند ولی امر پرورش همچنان در حاشیه است. آقای ملایی افزود: سند تحول در پی آن برآمد که این مشارکت را فراتر از این ببرد و اختیارات انجمن اولیا مربیان را گستردهتر کند و فضای بیشتری را برای خانوادهها گشودچنانکه تمام گروههای دفتر تالیف را موظف کرده که عضوی از خانواده ها هم باید به عنوان عضو گروه بررسی و تالیف حضور داشته باشند اگرچه این جایگاه شکل قانونی دارد، اما در عرصه عمل جایی باز نشد.
این پژوهشگر کتب درسی در بیان توصیه ای برای نقش آفرینی خانواده ها گفت: این نمایندگان نه تنها در مدرسه نقش آفرینی کنند بلکه در سطوح سیاست گذاری یعنی شورای عالی آموزش و پرورش نیز نماینده داشته باشند.
وی در پایان گفت: ما بایدارتباط بین نیروهای اجتماعی را فعال کنیم و معلم و نیروهای اجتماعی همچون روحانیت و والدین اصلیترین دغدغه مندان تربیت اجتماعی هستند.

گفتنی است در ابتدای این نشست حجت الاسلام سوزنچی عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم و دبیر علمی این نشست با بیان مقدمهای درباره اهداف برگزاری همایش بینالمللی خانواده مقاوم گفت: در حال حاضر تحولاتی در حوزه خانواده رخ داده است که آن دسته از ارزشهایی که در  خانواده سنتی تبلیغ میشد دچار چالش شده و حتی میتوان گفت موجودیت خانواده نیز زیر سوال رفته است.
وی خانواده را مهمترین انتقال دهنده ارزشها به نسل بعدی دانست و گفت: در شرایط کنونی خانواده دو راهکار پیش رو دارد یکی آنکه چالشها و تحولات را بپذیرد و تسلیم آن شود، و دیگر آنکه بتواند با راهکارهایی در برابر این چالشها و تحولات پیش آمده مقاومت کند که همایش خانواده مقاوم تلاش دارد به این مسئله بپردازد.
آقای سوزنچی گفت: ما شاهد آنیم که دوگانه خانواده و آموزش و پرورش به دوگانه خانواده و رسانه تبدیل شده است و رسانه حتی نهاد آموزش و پرورش را کنار زده است و اثرگذاری نظام آموزش و پرورش افت کرده است.