تاریخ انتشار: 1402/10/05
نشست علمی تازه های نشر تحت عنوان "تحلیل تازه های نشر در حوزه زن و خانواده" در دو سال اخیر 1402-1401 با حضور صاحب نظران و اعضای هیئت علمی در پژوهشکده زن و خانواده برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده زن و خانواده؛ دبیر این نشست، دکتر زهرا شریف، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده، در ابتدا به دسته بندی کتاب های چاپ شده در سال اخیر پرداخت و گفت: دستهای از کتابهایی که در سال گذشته با آن مواجه بودیم، کتابهایی است که به فرهنگ بصری، مسائل بدن، بحث پوشاک و تنانگی جنسیت میپردازد. کتابهایی مثل بحث مد و پوشاک که برخی از این گونه آثار با یک نگاه تاریخ اجتماعی به آن پرداخته اند.دکتر شریف به تجربه نگاری، تاریخ شفاهی و خاطره نگاری پیرامون مسائل زنان و بحث خانواده در آثار چاپ شده اشاره کرد و افزود: این آثار توجهی ویژه به تاریخ زنانی که به هر دلیل خاصی، برجسته هستند، همچون مادران شهدا، داشته اند.
وی به لزوم توجه ویژه به آثاری که رویکرد پسا فمنیستی و آنتی فمینیستی داشتند، اشاره کرد و بررسی آن را چه درحوزه ی ترجمه و چه تالیف مهم دانست.
عضو هیات علمی پژوهشکده زن و خانواده، نگاههای با تامل عمیق پیرامون جنسیت مثل بحث زن در خانواده، روانشناسی جنسیت، فلسفه جنسیت، مادری و فلسفه مد را قابل توجه دانست و در ادامه گفت: در سال گذشته، کتابهای بسیاری رویکردهای جامعه شناسانه و پیامدهای جامعه شناسانه به مسئله زن و خانواده را به خود اختصاص داده بودند. بحثهایی مثل خشونت، خودکشی، مسائل فرازناشویی و نکات جامعه شناختی نیز در آن ها پررنگ بود. همچنین اتفاقی که برای امسال قابل ذکر است، پرداختن به مسئله خانواده چه در حیطه فقهی و حقوقی و چه در حیطه اجتماعی میباشد.
در ادامه دکترفریبا علاسوند، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده، کتاب "نسل من" را به عنوان کتابی که شایسته ترجمه است به اهالی نشر معرفی و آن را گزارش و تحلیل کرد و گفت: نکتهای که در مورد مولف آن مهم است، میزان جست و جوی این شخص برای نگارش این کتاب می باشد و در حقیقت انگیزه ی نگارش نویسنده ، شروع تحقیقات پایان نامه اش در دانشگاه میشیگان است.
دکتر علاسوند در ادامه توضیحاتش درباره ی نویسنده ی کتاب گفت: دادههایی که نویسنده در طی تحقیقاتش به آن دست پیدا می کند، با ۲۰ سال قبل متفاوت به نظر میآید و این امر، زمینهای میشود برای اینکه مطالعاتی درباره زنان این نسل انجام دهد.
وی در توضیح نحوه ی کار نویسنده توضیح داد: در یکی از اقلام داده هایی که جمع آوری میکند، میگوید که ۵۰۰ هزار پایان نامه و مقاله دیده است، تمام فیلمهایی که در این دوره مد نظر موضوع بوده را مطالعه و دوره میکند.
دکتر علاسوند در ادامه افزود: نویسنده ی این کتاب، استاد دانشگاه فلوریدا است. در این کتابش گزارش مفصلی از "نسل من" را در 9 فصل که بیش از 300 صفحه است، گزارش می کند.
خانم علاسوند در خصوص محتوای کتاب، گفت: منظور نویسنده از نسل من، نسل دهه ی 80 و 90 میلادی است. نویسنده معتقد است که این نسل بسیار متمرکز بر خود میباشد و گزارشی درباره نسلها ارائه میدهد.
این استاد دانشگاه با مقدمه ای از نسل های متفاوت و نام گذاری شان در امریکا ، بیان کرد: بعد از جنگ های جهانی در امریکا، نسلها روی خود نام گذاری کردند؛ برای مثال نسل "بیبی بومرها" که نسل دهه ۴۰ تا ۶۰ میباشند، فرزندان نسل صامت هستند؛ یعنی نسل قبلی که بیشتر در سکوت به سر میبردند و مربوط به دوره رکود جامعه آمریکا میباشند. نسل دهه ۶۰ تا ۸۰ را نسل "ایکس" مینامند. بعد از آن را نسل "هزاره" که دهه ۸۰ تا ۹۰ هستند و نویسنده به این نسل در کتاب اشاره می کند و آن را تحت عنوان "نسل من" به نگارش در میآورد.
دکتر علاسوند گفت: از منظر نویسنده، این نسلی است که بسیار بر خود متمرکز شده و دچار خودشیفتگی میباشد. مزایایی مثل برابری و مدارا را که نسل قبلی داشت، ندارد. نسلی است که خودش را بر همه چیز ترجیح میدهد و توجه نویسنده بعد بر خود متمرکزی این نسل است.
وی در خصوص این نسل افزود: کتاب نشان می دهد که رفتارهای انسان این نسل بیشتر از آنکه متاثر از خانوادهای که در آن رشد میکنند، باشد، متاثر از زمان است. نویسنده معتقد است این نسل دهه ۸۰ تا ۹۰ یک ابرفردگرایی را تجربه کرده است و شعار پرتکرار آنها اینکه "تو به دیگران نیازی نداری" میباشد.
دکتر علاسوند به ویژگی های مطرح شده نسل من اشاره کرد و گفت: برای مثال نویسنده میگوید که خواستههای اجتماعی در دهه ۴۰ و ۵۰ بسیار مهمتر از خواستههای فردی بودند اما در این نسل چنین امری مشاهده نمیشود یا کمتر دیده میشود. یا در دهه ۸۰ به بعد آموزشهایی همچون اینکه نیازی نیست ما به کودکان اطاعت کردن را بیاموزیم در تربیت ورود پیدا می کند، در صورتی که قبل از آن اطاعت در آموزش و پرورش مهم بود. یا موضوعی مثل اینکه انتخاب کاملاً امر مقدسی است و تایید دیگران، کم کم، رنگ میبازد.
وی در توضیح باورهای نسل من گفت: نسل من، اعتقاد دارد که میتواند هر کاری را انجام دهد و ارزشهای اجتماعی با اهمیت نیستند و من میتوانم خودم تعیین کننده اخلاق و ارزشها باشم. دیدگاهها و استانداردهایی که من میسازم، مهم است.
دکتر علاسوند در توضیح بخش های مهم کتاب، به طور خلاصه، توضیحاتی ارائه کرد و گفت: بخش اول کتاب به سینما میپردازد و مفصلاً به آن اشاره شده است. نویسنده در بررسی سینما میگوید شخص با دیالوگها و گفتههای زمان حال به گذشته سفر میکند و از دیدگاه نسل من به دهه ۵۰ و ۶۰ سفر میکند. در این فیلمها مفهومی به نام خوبی و بدی جای خود را به خوشحالی و ناراحتی میدهد، شر و خیر، خوبی و بدی را، در فیلمهایی که ساخته میشود، مشاهده نمیکنیم. آنچه که نمایش داده میشود، سقوط قوانین اجتماعی و بروز فردیت است. احساس مفهوم بسیار مهمی در این فیلمهاست. مفهوم اینکه باید خودت باشی، مفهوم مهم و محوری تربیتی این فیلم ها میباشد.
دکتر علاسوند در ادامه ی بخش های مهم کتاب گفت: در این کتاب مشاهده می کنیم در دهه ۷۰ کتابهایی تحت عنوان کمک به خود نوشته میشد که مردم میخواست تا قوانین اجتماعی را نادیده بگیرند از تایید دیگران دوری کنند. برای آن کتابهای بسیاری را معرفی میکند. این کتاب مرور بسیاری بر کتابهایی دارد. برای مثال کتابی را میآورد که در دهه ۱۰۲۰ جامعه شناسان در نیویورک انجام دادند و از مادران میپرسیدند که دوست دارند فرزندانشان چه ویژگیهایی داشته باشند و آنها در پاسخ میگفتند دوست داریم اطاعت بسیار داشته باشند، به کلیسا وفادار باشند و در ۱۹۸۸ که در واقع " نسل من" است، مادران میگفتند، دوست داریم کودکانمان استقلال و مدارا یاد بگیرند. ما این گرایش به سمت فردیت را حتی در نامگذاریها مشاهده میکنیم. برای مثال در دهه ۱۹۵۰ شاید یک سوم از اسامی پسران مشترک بود اما کم کم خانوادهها به سمت متفاوت بودن در نامگذاریها نیز پیش رفتند.
وی در ادامه ی توضیحات مهم این کتاب گفت: شخصیسازی اخلاق، ویژگی دیگری از این نسل من بود که هیچ منبع بیرونی برای سنجش اخلاق برایشان وجود ندارد. همچنین در این کتاب گزارش مفصلی از تقلب در مدارس ارائه میدهد. این نسل به نادیده گرفتن خدا، کلیسا و بزرگان، مفتخر است. نویسنده میگوید دموکراسی و چند فرهنگی اگرچه بسیار خوبند اما آثار مخربی را نیز به همراه دارند. سخن از اقتدار والدین میگوید و حتی میگوید که والدین به سمتی پیش رفتند که برای فرزندانشان دوست باشند و نقش والدگری آنان نادیده گرفته شده است.
وی در سخنان پایانی خود گفت: اینها گزارش کوتاهی میباشد از نسل من که در ۹ فصل ارائه شده است و خواندن آن توصیه می شود.
در ادامه دکتر شریف، به صورت اجمالی کتاب رصد تجربههای جهانی در سیاست خانواده، اثر محمد اکبری دهقان و مرتضی حسنی نسب، از انتشارات مبنا، چاپ 1401 را معرفی کرد و گفت: این کتاب سعی کرده است به این مسئله پاسخ دهد که اساساً سیاست گذاری برای خانواده در ایران چگونه است و به این مسئله این گونه پاسخ داده که امروزه نهاد خاصی متکفل نیست و در واقع بین نهادی و میان نهادی است. برای پاسخ به اینکه آیا خوب است مانند برخی کشورها دارای متصدی و نهاد خاصی باشد، این کتاب برای بررسی وضعیت موجود رصدی کرده است و برای آنکه آن را تحلیل کند، کشورهای توسعه یافتهای مثل نروژ، آلمان سوئیس، بلژیک، سوئد، انگلستان و هلند را بررسی کرده و هر کدام را فهرست کرده است. در پایان به این نتیجه میرسد که اگر وزارت خانواده آری به چه دلیل و اگر نه نیز به چه دلیل و بنده پاسخ را عرض نمیکنم تا انگیزهای برای مطالعه دوستان شود.
حجت الاسلام میلانی، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده، از دیگر سخنرانان این نشست کتاب "غروب زیست جهان ایرانی" نوشته دکتر بیژن عبدالکریمی را معرفی کرد و در توضیح آن گفت : عنوان کتاب بسیار دلهره انگیز است. این کتاب محصول ۸ الی ۹ سال مواجهه تلگرامی و فضای مجازی مولف کتاب با مخاطبین عمومی است. نویسنده هفتهای یک الی دو جلسه با مخاطبین عمومی خود گفت و گو میکرد و نکاتی را پاسخ میداده است.
دکتر میلانی در ادامه گفت: نویسنده در ابتدا، خودنوشته و زندگینامهای دارد که در آن به نکات مهمی اشاره میکند. یکی از بخشهای خواندنی این کتاب بخش "چرا داوری مهم است" میباشد و میگوید پرسش از چرا داوری، اهمیت بسزایی برای جامعه ایران دارد و پروژه ایشان این است که ذیل تجدد چگونه میتوان زیست و همزمان هضم جریان رایج و هژمونی نشد و به مقاومتی پویا دست زد.
وی ضمن اشاره به این پرسش مهم از منظر نویسنده، گفت: نویسنده، معتقد است تا زمانی که اندیشمندان ایرانی نتوانند به خودآگاهی تاریخی برسند هر نوع کنشی، کنش در بازی تجدد است. آقای بیژن عبدالکریمی اسم این نسل را بی تاریخ میگذارد، که اشاره از این واقعیت دارد سخن برای این نسل از شکوه دوران باستان، عرفان و معنویت مهم نیست و بیمعنا میباشد. ارجاع به تاریخ فرهنگ ایرانی برای وی مهمل و بی معنا است.
حجت الاسلام میلانی در ادامه ی توضیحات کتاب افزود: در این کتاب شاهدیم، چنین انسانی، آرمانی ندارد و زندگی در لحظه آرمان وی گشته است. این امر، انسان استعلا گریز را رقم می زند. مولف توضیح میدهد که این نسل از گفتگو هم گریزان است.
آقای میلانی ضمن اشاره به پرسش های مهم این کتاب گفت: نکته بسیار مهم این کتاب پرسش از اصالت نسل جدید است. آیا نوعی خودشیفتگی در نفی از اصالت از نسل حاضر در ارزیابی ما ریشه دارد و تاکید دارد که این سوالی فلسفی است و نباید از نگاه روانشناسانه و جامعه شناسان به آن پرداخت.
وی در خصوص یکی از مسائل مهمی که مولف این کتاب به آن تاکید دارد، گفت: در این کتاب اشاره می شود که خودآگاهی تاریخی سرنخی برای کلاف سردرگم پرسش ها است.
همچنین در ادامه، دبیر نشست کتاب جامعه شناسی نیم قرن تحولات خانواده روستایی در ایران ، تالیف دکتر زهره نجفی اصل که در سال ۱۴۰۱، توسط انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی تهران چاپ شده است، را معرفی کرد و گفت: این کتاب در چهار محور به بررسی خانواده روستایی پرداخته است. بحث ماهیت خانواده، ساختار خانواده، کارکرد و ارزشهای آن را بررسی کرده است. به دنبال فهم بررسی مزایا و نقایص خانواده روستایی است و اطلاعاتی را در اختیار قرار میدهد.
از دیگر سخنرانان این نشست دکتر زهرا داور پناه، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده ضمن معرفی کتاب روایت دنیای زنان داستانهای بادیه نشین، گفت: این کتاب، نوشته لیلا ابولاخت، ترجمه منیژه مقصودی، آرتا غنیزاده است.
دکتر داورپناه پس از بیان این نکته که کتابهای حوزه روایت رو به افزایش است، به معرفی نویسنده پرداخت و گفت: نویسنده فرزند ابراهیم ابوالعقد است که یک محقق فلسطینی است و و مادرش یک جامعه شناسی آمریکایی یهودیالاصل بود. کتاب شرق شناسی ادوارد سعید به ایشان تقدیم شده است و کارهایش متمرکز بر انسان شناسی و مردم شناسی است.
وی در ادامه افزود: این کتاب بر رابطه فرمهای فرهنگی با قدرت سیاستهای بازنمایی و دانش پویایی های جنسیتی و مسئله زنان در خاورمیانه متمرکز میشود. سخنش آن است که رشته انسان شناسی برساخته فرهنگ غربی و احساس تمایز آن با فرهنگ غیر غربی است.
دکتر داورپناه ضمن اشاره ی اجمالی به محتوای این کتاب گفت: موضوع آن درباره قبایل اولاد علی است که اصالتا اهل لیبیا هستند ولی در شمال مصر زندگی میکنند. مولف طی ۲۰ سالی که بین این قبایل رفت و آمد داشته شروع به نوشتن و ضبط صدای افراد میپردازد.
خانم داورپناه در ادامه افزود: گفتنی است که این کتاب ترجمه روانی ندارد. ۵ فصل دارد و این داستانها را حول پدر تباری، چند زنی، زاد و ولد، ازدواج با عموزادگان، شرف و شرم صورتبندی کرده است. اول هر فصل عکسی از این مردم گذاشته و با آیهای یا حدیثی آن را صورت بندی کرده است.
در ادامه دبیر نشست به معرفی کتاب بایستههای حقوق خانواده تالیف رزماری دالبی و ترجمه و اضافات مهدی رحمانی، حسین کاویار و نازیلا تقوی پرداخت و گفت: کتاب بر اساس قوانین و حقوق خانواده در استرالیا نوشته شده است. با توجه به اینکه خانواده و حقوق آن محور رشته های دانشگاهی قرار گرفته است، لازم است که شروع کنیم مزایا و معایب این دانش خانواده در باقی کشورها چگونه است. در چندین فصل بحث حقوق خانواده در استرالیا را توصیف کرده است. در فصل اول ازدواج و طلاق در فصل دوم اموال در فصل سوم نفقه زوجه و فرزندان فصل چهارم اطفال و فصل پنجم فرزندان و فصل ششم خشونت خانوادگی و فصل هفتم شیوه اصلی حل و فصل اختلافات پرداخته است.
دکتر محمدتقی کرمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به تحلیل آثار منتشر شده در دوسال اخیر در موضوع زن و خانواده پرداخت و گفت: انتشار حدود ۸۰ کتاب در حوزه زنان و خانواده در سال ۱۴۰۲ نشان می دهد که حوزه مطالعات زنان، رشد چشمگیر خود را ادامه داده و متوقف نشده است.
وی در یک چشم انداز اجمالی به کتابهایی که در این سال منتشر شده است اشاره کرد و در خصوص مضامین آن گفت: در این خصوص ۵ مضمون برجسته را مشاهده کردم. یک مضمون برجسته آن حجاب است که در آن دو بحث برجستهتر است؛ حکمرانی حجاب که مسئله مبتلا به سال اخیر بوده است. مضمون برجسته دوم، پاسخهای پنهانی به کتاب حجاب در عصر پیامبر است که آقای ترکاشوند نوشته اند.
دکتر کرمی مضمون برجسته دوم را تاریخ اجتماعی زنان دانست و افزود: تب تاریخ اجتماعی زنان در ۱۰ ساله اخیر بالا گرفته است اما هرچه که جلوتر میرویم این تب فروکش نمیکند و علت اصلی آن چند چشم انداز نظری متعارض است. یکی بحث مطالعات بومی است که به دلیل بومیسازی به دنبال تاریخ اجتماعی خودمان میرویم و دیگری به چالش کشیدن گفتمان شرق شناسی است.
این استاد دانشگاه چالش حوزه زنان در مطالعات آینده را، چالش تاریخ اجتماعی زنان دانست و در ادامه ی مضامین برجسته، گفت: مضمون برجسته سوم، بحثهای فلسفی فمنیست است. مضمون چهارم بحث آسیبهای اجتماعی است که عمدتاً دو آسیب یا دو مسئله در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است؛ یکی بحث روابط فرازناشویی و دیگری بحث ازدواج سفید میباشد.
وی در این خصوص گفت: به نظر میرسد سنت نوشتن درباره ازدواج سفید در سال آینده گسترش پیدا کند و حدس ما بر این است که کتابهایی درباره خانواده، ازدواج، جنسیت و جامعه منتشر شود.
دکتر کرمی مضمون برجسته پنجم را بحث مربوط به نقد فمنیست دانست و در ادامه به معرفی کتاب جریان های پنهان خانوادگی پرداخت و گفت: این کتاب، نوشته خانم افسانه نجم آبادی، ترجمه محمد سروی زرگر از انتشارات سپید گل است. این کتاب در امتداد پروژه تاریخ اجتماعی روشنفکران فمنیستی است که از رویکرد و مضمون برجسته سوم یعنی جنسیت تبلور پیدا میکنند.
وی در توضیح این کتاب گفت: کتاب، یک زمینه ناب از جنسیتمندی و زنان در ایران صورتبندی میکند. دو چهره در اینجا برجستهاند یکی خانم ژانت آفاری و دیگری خانم افسانه نجم آبادی است. یکی با رویکرد مردم نگارانه و مردم شناسانه به این رویکرد نزدیک میشود و دیگری با رویکرد ساختارگرایانه ورود پیدا میکند.
دکتر کرمی در ادامه ی توضیحات خود افزود: ما در تاریخ مسئله جنسیت در ایران چند نقطه عطف داریم که یک نقطه ایستا دارد و یک نقاط تحولی که با توجه به این دو می توان، فهم کنیم از نقطه آ به نقطه ب میرسیم. از جمله این نقاط برجسته بحث همجنسگرایی در ایران است در انتهای دوره قاجار است که که نمونه آن را در مردان بیریش و زنان سیبیلوی خانم نجم آبادی مشاهده میکنیم. این موضوع در کار خانم آفاری هم در توجه به سفرنامهها و هم در توجه به خرده روایتهای زنان ایرانی و در کار خانم نجم آبادی در تحلیل عکس مشاهده میشود.
عضو هیئت علمی دانشگاه به بخشی از محتوای این کتاب اشاره کرد و با ذکر مثال هایی از مباحث این کتاب گفت: ایده همجنسگرایی با ایدهای تحت عنوان رقبای خانواده در عهد قاجار گره میخورد. وجود خانوادههایی که تعدد زوجات در مقیاس وسیع دارند. بحث برجسته دیگر داشتن کنیزها در مقیاس بالا میباشد. در چنین وضعیتی ما به خانواده هستهای رسیدیم؛ خانوادهای که خانم نجم آبادی در این کتاب نامش را زوجهای همتا مینامد یعنی زوجی که بر اساس یک پسند و محبت بین زن و مردی در قالب ازدواج شکل میگیرد.
وی در ادامه ی توضیحاتش گفت: سوال این است که این مسیر از دوره قاجار تا به کنون چگونه طی شده است و اینکه چرا ما از خانواده عشیرهای به خانواده همتا رسیدهایم. در تحلیلهای خانم آفاری و نجم آبادی به این پرسش، پاسخ داده میشود. در یکی از فصلها نشان میدهد که چگونه مفهوم عشق در ازدواج به جامعه ما وارد شد. دیگری بحث اشیا است که بسیار مهم است و ما از آن غفلت کردهایم اینکه چه چیزهایی در زندگی ما خاطره ساز و معناساز هستند. بحث سوم، معانی ازدواج است که به آن میپردازد که از معنای خاندانی به معنای رمانتیک تبدیل میشود. بحث دیگر اینکه متعاقب تغییر معنای ازدواج چگونه زندگی شهری و شهر تغییر پیدا میکند.
دکتر کرمی در خصوص نقد محتوایی این کتاب گفت: نویسنده در آثارش، نظریه و زمینه را به عنوان پیش فرض مطرح کرده است و بعد به دنبال شواهد آن میگردد. برای مثال این ایده که عشق در تاریخ ازدواج ایران مطرح نبوده است، توجه به این نکته مهم است که این همه غزلیات عاشقانه از سعدی و حافظ از کجا مطرح میشود. نکته دیگر اینکه نویسنده در مطالعه به طبقه متوسط شهری مرفه پرداخته است و عمدتاً خاندان بهاییان را روایت می کند در حالیکه روایت از یک طبقه را نمی توان به کل جامعه تعمیم داد.
وی توجه به اینکه روایت در کجا شکل میگیرد را مهم دانست و گفت: معمولا روایت در تنش شکل میگیرد و نمی توان روایتی را که در تنش شکل میگیرد وجه مسلط سبک زندگی بدانیم.
دکتر کرمی در این خصوص افزود: در پروژههای تحلیل کیفیت و تحلیل روایت باید مراقب باشیم که این کارها بسیار لنزی و انتخاب شده، صورت میگیرد. آن را نمی توان تعمیم و سرایت به کل جامعه داد.
در بخش پایانی این نشست خانم دکتر شریف، کتاب اخیر پژوهشکده زن و خانواده تحت عنوان جای پای زینب، پدیدارشناسی پیاده روی زنان ایرانی در اربعین، تالیف دکتر محمدتقی کرمی را که انتشارات پژوهشکده در سال ۱۴۰۲ به چاپ رسانده، معرفی کرد.
نظرات