اولین نشست از سلسله نشستهای "زن و انقلاب اسلامی" به همت پژوهشکده زن و خانواده در قم برگزار شد.

*جمهوری اسلامی ایران در حل برخی مسائل حوزه زنان دارای رکورد است
وی در ابتدای سخنان خود به طرح مقدمه ای درباره پیشرفت زنان در جمهوری اسلامی ایران پرداخت و گفت:  بابت تمام اتفاقات خوبی که در این بیش از چهار دهه برای زنان در جمهوری اسلامی افتاده و پیشرفتهایی که جامعه جهانی نیز نسبت به آنها کاملا  معترف است خدا را شاکرم و امیدوارم روزی برسد که همه مردم بویژه  زنان  از میزان کمی و کیفی فعالیتهای انجام شده مطلع شوند و البته امیدوارم مسائل و مشکلاتی نیز که وجود دارد و جامعه ما بویژه زنان و دختران را رنج میدهد، با برنامه ریزیهای گسترده برطرف کنیم.
صحبت از پیشرفتها به این معنا نیست که در حوزه زنان، مسائل خود را حل کرده یا با مسائل جدیدی روبرو نشده ایم در حالیکه برعکس، این مسائل جدید هستند و شاید سابقه ای در ایران و در جهان نداشته اند و طبیعتا حل و فصل اینها نیاز به راهبردهای جدید دارد اما به هرحال دیدن این پیشرفتها که جمهوری اسلامی برای  حل برخی مسائل  آن دارای رکورد هست و بیان اینها به زبان آمار  از طریق رسانه برای جهانی که زبان فهمش زبان آمار است بسیار ضروری به نظر می رسد.
این پژوهشگر و محقق حوزه زنان سپس به نشستی که اخیرا  با نمایندگان کمیساریای عالی حقوق بشر برگزار شده بود اشاره کرد و گفت:
در این نشست آماری از وضعیت زنان در جمهوری اسلامی ایران ارائه شد و آمار واقعی پیشرفت در کشور با وجودی که آنها همیشه موضع منتقد نسبت به ما دارند، آمار فوق العاده ای بود و حتی نمایندگان ثابت نهادهای بین المللی در ایران معترف بودند که "ما با چشم خودمان این پیشرفتها را می بینیم" ولذا وجود برخی مشکلات نباید ما را از پیشرفتها غافل کند.

* واژه عدالت جنسیتی در ادبیات انقلابیون همین عدالت بین زن و مرد است.
دکتر علاسوند در ادامه، با اشاره به اینکه "نگاه عملگرایانه به عدالت" به بعضی ظرفیتها یا فعلیتهایی اشاره می کند که برای بهبود شاخص زندگی زنان در ایران دنبال میکنیم، گفت: ابتدا چند نکته را به عنوان اصل یا گزاره مفروض مطرح میکنم. بنده با واژه "عدالت "موافقم اما با کاربست واژه "عدالت جنسیتی"به لحاظ سوءتفاهمی که با فضای بین الملل ایجاد می کند زاویه دارم و معتقدم واژه عدالت میان زنان و مردان، واژه بسنده ای است برای رسیدن به همان اهدافی که جریان انقلابی برای حل و فصل مسائل زنان دارد و به جای آن از واژه عدالت جنسیتی استفاده می کند. و معتقدم کاربست واژه عدالت جنسیتی در ادبیات انقلابیون همین عدالت بین زن و مرد است.
مولف کتاب "عدالت، زن، جنسیت" تاکید کرد: برای خروج از دسته ای از بن بستها یا مسائلی که عدم تفاهم بین المللی بر اساس واژگانی که اشتراک لفظی دارند ایجاد می کند بهتر است خودمان را در چاله مفهومی ادبیات غربی اسناد بین المللی نیاندازیم و از تعبیر "عدالت میان زنان و مردان" به جای "عدالت جنسیتی" استفاده کنیم.  

* نظام بین الملل به لحاظ روشی از الگوی پیشرفت در کشورهایی که به اتکای یک نظام فکری متفاوت، در بحث زنان پیشرفت ایجاد می کنند، الگو بگیرد
این استاد حوزه و دانشگاه سپس به نکته دیگری که به تعبیر وی آموزه مهمی است پرداخت و گفت: در نشست با اعضای کمیساریای عالی حقوق بشر عرض کردم که چرا نظام بین الملل اصرار دارد داشته های زن مسلمان ایرانی  را مثل " حمایت،آرامش،مادری، جایگاه محترم در خانواده، امکان تحرک اجتماعی در کنار  اهمیت به خانواده، فعالیتهای گسترده اجتماعی، ازدواج بهنگام، بچه دار شدن و برخورداری از یک نظام همبسته اجتماعی را از او بگیرد و به جای آن یک کار طاقت فرسا در نظام سرمایه داری با حذف امتیاز مادری  و جایگاه محترم او در خانواده  و با تنزل او به یک شریک جنسی به او بدهد. شاید وقت آن رسیده که نظام بین الملل به لحاظ روشی الگو بگیرد از الگوی پیشرفت در کشورهایی که خودشان به اتکای یک نظام فکری متفاوت، در بحث زنان پیشرفت ایجاد می کنند. بر اساس اسلام، در موضوعاتی که مورد علاقه نظام بین الملل است مثل اشتغال، کنشگری اجتماعی، امید به زندگی، کاهش مرگ و میر مادران و مسائلی از این دست پیشرفتهایی در زندگی زنان رخ داده و  نظام بین الملل باید عطف نظر کند به این الگو.

*عدالت یعنی "تفاوتها ما را به ظلم نرساند"
وی در ادامه بحث از اصول مفروض بحث عدالت گفت: یکی از اصول مفروض این است که عدالت را بی دلیل به حقوق فقهی یا تکالیف فردی زنان در همه عرصه ها گره نزنیم.
عدالت در همه جا یک معنای روشن دارد و آن یعنی "تفاوتها ما را به ظلم نرساند" ؛ یعنی " حقوق افراد در موقعیتهای مختلف و به تناسب آن موقعیتها به ایشان داده شود" و این معنای عدالت است و هیچوقت در تاریخ اندیشه بشر، عدالت به معنای برابری نبوده است.
دکتر علاسوند سپس در تشریح این مفهوم گفت: در جاهایی که تفاوت معنادار قابل قبول وجود دارد، نابرابری ها باید طوری مدیریت شود که به ستم منجر نشود. گره زدن این معنا از عدالت که یک مفهوم تاریخی و جهانی است،به تفاوت زن و مرد در بحث دیه، تفاوت این دو در بحث مدیریت خانواده و مسائلی از این دست، اشتباه بزرگی است.
حوزه عدالت در دین، در دو حوزه اقتصاد  و سیاست و یک راهبرد حاکمیتی  و مدیریتی در مجموعه هاست و این مجموعه حتی میتواند در مقیاس یک خانواده باشد.یعنی شخصی به عنوان نخبه در آن موقعیت که می تواند پدر، مادر و ... باشد و با جمعی مرتبط است میخواهد مسئولیت یا حقوقی را تسهیم کرده یا هدیه ای بدهد و یا امکاناتی توزیع کند؛ در این موارد عدالت وارد دین شده اما در هیچ جای دیگری احکام شرعی  به بحث عدالت گره نخورده و این همان  "چاله عدالت" است و افراد، وجود هر تفاوتی را به مثابه ظلم تلقی کرده و طبعا این تفاوت، تبعیض فهمیده شده و راه فرار از آن، مفهوم "برابری" است؛ عدالت آرام آرام با مفهوم برابری مساوی می شود. این مفروض، مفروض مهمی است ولذا یکی از مفاهیمی که می بایست بعد از انقلاب آن را تنقیه می کردیم همین بود.

*اندیشه ورزی در حوزه عدالت به سمت چند معیارگی رفته است.
وی در ادامه ضمن تشکر از اندیشمندان دو دهه اخیر در حوزه عدالت بابت توجه به این ابعاد تاکید کرد: این اندیشمندان البته برش جنسیتی به بحث ندادند و ما می بایست چند کار عملگرایانه باید در این عرصه انجام میدادیم که نظریه های عدالت ما انجام ندادند.
یکی از این ابعاد مهم، "معیار" است.در رابطه با معیار عدالت در منابع بسیاری که مطالعه کرده ام، ندیده ام اندیشمندان اسلامی روی این معیار بحث کرده باشند. یک جایی علامه طباطبایی بحث عنحثدالت و مساوات را ذیل بحث حقوق زن مطرح بنمیکند. علامه در آنجا در المیزان توضیح داده اند اصل، برابری است مگر در جاییکه شریعت، تفاوت ایجاد کرده که نتیجه آن می شود عدالت.
در حقیقت معیار ایشان به عنوان یک متکلم و فقیه برای اینکه ببینیم کجا زنها و مردها نا برابرند این است که دین کجا نابرابری ایجاد کرده است.
این پژوهشگر حوزه عدالت ادامه داد:من مدافع "چند معیارگی" در بحث عدالت هستم. کسانی که در حوزه عدالت کار کرده اند، امروزه از این استبداد درباره معیار، به این معنا که "معیار فقط استعداد شخصی است یا تفاوتهای طبیعی یا حقوق اولیه و ..." خارج شده و اندیشه ورزی در این حوزه به سمت چند معیارگی رفته است.
عضو هیات علمی پژوهشکده زن و خانواده در ادامه به یکی از این معیارها اشاره کرد و گفت: یکی از این معیارها که جهان علیرغم همه شعارهایش نتوانسته از آن عبور کند،امر تفاوتهای طبیعی میان زن و مرد است که در حداقلی ترین نگاه، نقش زن در زادآوری است و قطعا یکی از معیارهای عدالت، بحث طبیعت زنان و مردان است و حاکم برای تامین عدالت نمی تواند به این تفاوتها بی توجه باشد.
به عنوان مثال در بحث عدالت آموزشی، حکمرانی باید به شرایط زنان و اینکه امر زنانه یک امر بدن مند است، توجه کند. مثلا باید به این فکر کند که احترام به بدن زنانه چطور باید تبدیل شود به یک استراتژی آموزشی برای زنان و مردان. بلوغ زودتر دختران چطور در مدارس مدیریت شود؟ فشار اجتماعی و رسانه ای به بدن زنانه که باعث کاهش اعتماد به نفس دختران ما شده چطور در عدالت آموزشی رخ بنمایاند؟مساله حجاب و پوشش چطور در حوزه مدرسه سازی به عنوان یک امر ناظر به عدالت در مسائل حرکتی و ورزشی و ... خود را نشان میدهد؟ عدالت آموزشی چه طور از حجاب در مدرسه حمایت می کند؟ و ....
اینها تفاوتهای طبیعی است و باید دید اینها چطور در قوانین می آید؟باید دید این تفاوتهای طبیعی  چطور در قوانین ما می آید؟
دکتر علاسوند در ادامه به معیار دیگر عدالت اشاره کرد  و گفت یکی از معیارها  خود فقه فردی، اجتماعی و خانوادگی است. به عنوان مثال فقه مسئولیت مالی بر عهده زنان نگذاشته و در نتیجه ممکن است زنان کمتری شاغل باشند. بعد شما با جامعه ای مواجه می شوید که طلاق در آن بالا می رود. حکمرانی برای زنانی که طلاق میگیرند یا طلاق داده می شوند و درآمدی ندارند چه می کند؟  اینجا باید برنامه های عدالتمان را درست تدوین کرده باشیم.
معیار بعدی در بیان عضو هیات علمی پژوهشکده زن و خانواده، حقوق اولیه بود. وی در این باره گفت: حقوق اولیه باید به همه آحاد جامعه داده شود. برخی مشاهدات نشان داده تعدادی از زنان و دخترانی که وارد چرخه فساد شده اند متعلق به خانواده های از هم فرو پاشیده و دارای وضع مالی نامناسب هستند. ظلم مضاعف به چنین زنانی هیچ کجا مطالعه نمی شود. توجه به حقوق اولیه چطور می تواند مانع از بعضی ظلم ها شود؟
وی در ادامه مساله "اکتساب" را به عنوان دیگر معیار عدالت بر شمرد و گفت" یکی از این معیارها قطعا مساله "اکتساب" است. اگر زنی واقعا نخبه است و تحصیلکرده و وارد عرصه های تخصصی شده، حاکمیت باید برای ایجاد یک برنامه عدالت آمیز برای دخالت دادن او در حوزه تصمیم گیری و در جاییکه  هیچ مانع شرعی ندارد نقش ایفا کند.
این پژوهشگر و محقق حوزه زنان سپس به ذکر مثالی در این زمینه پرداخت و گفت: رییس یکی از شعب مهم کانونهای اصلاح و تربیت که یک خانم قاضی بود میگفت  ما با بکارگیری بانوان توانمند در این عرصه نتیجه های تربیتی و اصلاحی فوق العاده بیشتری گرفته ایم تا زمانی که همین کانون ها در دست مردان بوده و این نشان می دهد استفاده از این ظرفیت،اکتساب و توانمندی و افق گشایی ای که جمهوری اسلامی برای زنها ایجاد کرده، درجای خودش، می تواند یک معیار مهم برای عدالت باشد، یعنی اکتساب- توانمندی.
وی در جمع بندی بخش معیار گفت: بحث "معیار"، بعد مهم عدالت عملگرایانه است و در اسناد و متون تخصصی در بحث عدالت به طور مفصل به آن پرداخته نشده و این هم در بحث کلان عدالت و هم در موضوع عدالت میان زن و مرد قابل گفتگو است.

*شاخص ها در بحث عدالت یکی از بحثهای مهم نظریه های عدالت جهانی است
مساله بعدی  در بیان دکتر علاسوند، بحث شاخص سازی برای عدالت بود. وی  شاخص ها در بحث عدالت را یکی از بحثهای مهم نظریه های عدالت جهانی دانست و گفت:  در زمینه شاخص های عدالت در حوزه زنان و مردان کارهایی انجام شده اما روی پایه های خوبی استوار نیست و میتوان بحث را پیش برد. من در مقاله ای با عنوان "ضرورتهای عملی و نظری عدالت" بحثهای مفصلی در این زمینه داشته ام و اما اجمالا بخشهایی را عرض میکنم.
 یک شاخص، شاخص سلامت و بهداشت و ابعاد جسمانی و روانی آن است. این یک بحث جهانی است اما در حوزه دین نیز بسیار به آن توجه شده و فصل مشبعی در آیات و روایات و سیره اهلبیت به این موضوع اختصاص یافته است. زمانی در جلسه ای که در همین پژوهشکده با موضوع عفاف و حجاب برگزار شد عرض کردم که وقتی در 21 آیه از سوره نور بحث امنیت روانی زنان با حفظ و حفاظت از تهمتهای ناموسی بحث می شود این بدان معناست که این حصن حصین و امنیت و سلامت روانی بحث بسیار مهمی است.
وی ادامه داد: در بحث شاخص سلامت ما حوزه نگرانی هایی داریم که دولت به آن توجه میکند و مثلا روی ابعاد سلامت جسمانی کار می کند و امید به زندگی بالا می رود اما عناوین دیگری هم وجود دارد مثل "سرزندگی،آرامش، خوشحالی و ..."  که اینها ذیل شاخص سلامت روان قابل تعریف است.
کاهش درگیری ها و منازعات خانوادگی و اجتماعی  یک شاخص دیگر سلامت است. آیا حکمرانی  بر ای ارزیابی شاخص سلامت، تغییر آمار منازعات را به عنوان یک شاخص رصد می کند؟
کاهش میل به "ابژگی" یک شاخص دیگر سلامت است. وقتیکه دختران برای کسب اعتماد به نفس به آرایش روی آورده و خود را ابژه جنسی میکنند ما چگونه این را به شاخص سلامت تبدیل کنیم؟ هزینه های بالا برای تغییر در بدن نشان از عدم رضایت افراد از خود دارد و باید دید چگونه می شود در حوزه ایجاد احساس رضایت و کاهش احساس نارضایتی از بدن کار کرد؟

*مساله ظلم در خانه یک مساله اساسی است.
دکتر علاسوند گفت: در شاخص امنیت به یکسری اقدامات نیاز داریم، مثل جایگاه شناسی بدن برای دختران و پسران. این مسائل و گفتگوها در جهان توسط حکمران تبدیل به برنامه  میشود.
در حوزه امنیت در خانواده هم طبیعتا بحثهای مهمی داریم. بیش از ده سال است که بیت الغزل فرمایشات مقام معظم رهبری در ایام هفته زن و میلاد حضرت زهرا (س) بحث خشونت در خانه است. چرا به این فکر نمی کنیم که اینکه یک دهه رهبری روی موضوع ستم درخانه پافشاری می کنند لابد مساله ظلم در خانه یک مساله اساسی است. از هر زاویه ای که به این مساله نگاه کنید موضوع مهمی است. اساسا فردی که در خانه تکریم می شود و محترم است و کسانی که در این الگوی دینی کاملا متعادل، مورد احترام قرار گرفته  و حتی الامکان از ظلم به آنها در خانه جلوگیری میشود، این آرامش در خانه در نهایت افراد را به درون خانه می کشاند و این موضوع مهمی است.
 علاسوند ادامه داد: یکی از بحثهای مهم خانواده کارکرد حمایتی است و این حمایت را در قالبهای جدید بفهمید. وقتی بچه در خانواده میبیند که والدین دائم با گوشی خود سرگرم هستند آنها را پدر و مادر حامی نمیداند. فردی که از او حمایت و مراقبت شده و  به احساسات و افت و خیزهای روانی اش توجه می شود، حتی اگر با والدین خود به چالش بخورد، عشق و محبت را از خلال اینها درک می کند و  و این مهم است.
شاخص کودکی، شاخص دیگری بود که خانم فریبا علاسوند در ادامه بحث از شاخصهای سلامت از آن نام برد و گفت: یکی دیگر از شاخصها موضوع کودکی و سبابت و بلوغ است. اسناد بین المللی یک شاخص میگذارد و میگوید کاهش مرگ و میر در کودکان. ما  کودک را چه طور رصد میکنم؟ مطالعات کودکی  در ایران در چه موقعیتی هستند و در حوزه کودکی شاخص های سلامتمان چیست؟
وی آخرین بخش بحث خود را به موضوع اقدام سنجی اختصاص داد و گفت: آخرین بحث من بحث اقدام سنجی و ادراک سنجی است  و میتوانم ادعا کنم در این زمینه نزدیک به صفریم. اقدامات ما در حوزه عدالت، سنجش و اندازه گیری می شوند؟ جمهوری اسلامی برای ایجاد عدالت میان زنان و مردان کارهای بسیاری کرده و نتیجه برخی از این کارها عالی بوده اما برخی نتیجه عکس داده اند. به عنوان مثال در حیطه اشتغال خواستیم عدالت شغلی ایجاد کنیم؛ آیا این به سود خانواده بوده یا نه؟ آیا این امکانها که برای زنان و مردان ایجاد کرده ایم به سود بوده یا نه. این قوانین اسلامی که اجرا میکنیم چه اثری داشته اند؟ اینها چیزهایی است که مورد سنجش قرار نداده ایم.
بعد از اقدام سنجی، ادراک سنجی و احساس سنجی است. این همه کار در جمهوری اسلامی انجام شده اما حتی نخبگان ما از آن بی اطلاع هستند.
وی سپس در تشریح اهمیت این بحث گفت: این اقدامات، احساس مردم و ادراک مردم همه مهم هستند. احساس سنجی و ادراک سنجی دست ما را برای فعالیتهای بعدی در حوزه عدالت پر میکند. عدالت، مخ حوزه حکمرانی است. جامعه و حکومت با ظلم دوام پیدا نمیکند. پس قطعا یک نگاه استراتژیک حکمرانانه به جامعه این است که تحقق عدالت را بویژه در میان زنان و مردان هدفگذاری کنند. دکتر علاسوند در انتهای بحث خود با ذکر این نکته که "ما روی ابعاد عملگرایانه عدالت به صورت بومی کار نکرده ایم" تاکید کرد: حوزه عدالت در غرب بسیار عملگرایانه است و واضح است که وقتی از سوی ما در تبیین ابعاد عملگرایانه عدالت کار ویژه ای صورت نمی گیرد، طرف دیگر از این لکنت و فلج بودن استفاده کرده و این فاصله با گفتمان غربی درباره عدالت پر می شود.