بازخوانی فدک و خطبه تاریخی حضرت زهرا(سلام الله علیها)

حجت‌السلام‌والمسلمین محمد تاجیک، عضو هیئت علمی پژوهشگاه زن و خانواده در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: بازخوانی خطبه تاریخی فدک با توجه به حوادث غزه و لبنان و اینهمه ظلم بی حد و حصری که شاهد هستیم برای امروز ما اهمیت دارد.

وی در خصوص ارتباط غزه و ماجرای فدک به کلام حضرت زهرا(س) استشهاد کرد و گفت: حضرت زهرا(س) در جمع زنان مهاجرین و انصار فرمودند: أَبْشِرُوا بِسَیْفٍ صَارِمٍ وَ هَرْجٍ شَامِلٍ وَ اسْتِبْدَادٍ مِنَ الظَّالِمِینَ؛ منتظر باشید شمسیرهای بران بر گردن‌های شما فرود خواهد آمد و هرج و مرج گسترده و غیر قابل مهار و استبداد ظالمین را باید تحمل کنید. همچنین حضرت(س) با اشاره به آیه ۲۸ سوره هود، به مردم آن زمان می‌فرمایند شما آنچه می‌گویم را نمی‌بینید و به همین دلیل نمی‌توانم شما را الزام به پذیرش کنم.
تاجیک بیان کرد: در کفایه الاثر خزاز رازی هم که برای قرن چهارم هجری است روایت شده، شخصی بعد از رحلت پیامبر(ص) نزد حضرت زهرا(س) آمد و گفت که آیا شما نص صریحی در خصوص امیر المومنین شنیدید؟ و حضرت در پاسخ گفتند: شما روز غدیر را از یاد بردید (چطور ممکن است بعد از غدیر شما به دنبال نص باشید). و در ادامه فرمودند: اگر این مخالفت ادامه پیدا کند تا روز قیامت با هم اختلاف خواهید داشت. پس این اختلاف و دو دستگی در میان مسمانان ریشه در همان اختلافات دارد.

ماجرای فدک
وی گفت: غزوه بنی نضیر در پی خیانت یهودیان در سال چهارم هجری اتفاق افتاد که بعد از محاصره‌ای بدون جنگ تمام اموالشان غیر از یک بار شتر که می‌توانستند به همراه خودشان ببرند، در اختیار مسلمانان قرار گرفت. در اینجا مسلمانان برخی گفتند که حضرت رسول الله(ص) مانند سایر جنگ‌ها خمس غنائم را جدا کنند و بقیه را در اختیار مسلمانان قرار دهند که آیه ۶ و ۷ سوره حشر نازل شد که این‌ها غنائم جنگ نیست. اساسا جنگی نشده است و این‌ها تسلیم شده‌اند.
این استاد حوزه اظهار کرد: فیء به اموالی گفته می‌شود که بدون جنگ و با صلح به‌دست مسلمانان می‌افتد. آیه ۶ سوره حشر بنابر قول مشهور در جریان غزوه بنی‌نضیر نازل شده است؛ «و آنچه را خدا از آنان [یهود] به رسولش بازگردانده (و بخشیده) چیزی است که شما برای به دست آوردن آن (زحمتی نکشیدید)، نه اسبی تاختید و نه شتری ولی خداوند رسولان خود را بر هر کس بخواهد مسلّط می‌سازد و خدا بر هر چیز توانا است.» بسیاری از مفسران معتقدند گرچه آیه، درباره حکم غنائم غزوه بنی‌نضیر است؛ امّا این حکم کلی است و شامل همه غنائمی می‌شود که بدون زحمت و جنگ به دست مسلمانان افتاده باشد.
وی با اشاره به آیه ۷ سوره حشر درباره راه‌های مصرف اموالی است که فیء نام دارد و متعلق به پیامبر اسلام(ص) است، گفت: خداوند در این آیه می‌فرماید: آنچه را خداوند از اهل این آبادی‌ها به رسولش بازگرداند، از آن خدا و رسول و خویشاوندان او، و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان است، تا (این اموال عظیم) در میان ثروتمندان شما دست به دست نگردد! آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید (و اجرا کنید)، و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید و از (مخالفت) خدا بپرهیزید که خداوند کیفرش شدید است.
تاجیک یادآور شد: وقتی خیبر فتح شد و یهودیان در برابر مسلمانان تسلیم شدند، خبر سقوط خیبر به یهودیان ساکن در قلعه‌ها و مزارع فدک رسید و از این رهگذر رعب و وحشتی در دل آنان افتاد و پیش از آنکه سپاه اسلام راهی فدک شوند، نمایندگانی نزد پیامبر فرستادند و به تسلیم و مصالحه با پیامبر(ص) راضی شدند. صلح یهودیان با پیامبر(ص) به این صورت بود که نیمی از حاصل باغات و اراضی فدک را به پیامبر(ص) بدهند و در فدک بمانند و از طرفی امنیت و مالکیت آن‌ها بر بقیه دهکده و املاک منطقه محفوظ باشد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه زن و خانواده اضافه کرد: در برخی نقل‌ها است که حضرت رسول(ص) و امیرالمومنین(ع) شبانه و مخفیانه به سمت فدک رفتند و آقا امیرالمومنین بالای دیوار قلعه فدک رفته و اذان گفتند و آن‌ها از ترس بیرون ریختند و در سرزمین فدک پراکنده شدند و اینگونه فدک بدون جنگ فتح شد و در اختیار مسلمانان قرار گرفت.

هبه فدک به فاطمه زهرا(س)
وی با بیان اینکه یکی از مصارف فیء اعطای به ذوی القربی است، گفت: آیه ۳۸ سوره روم می‌فرماید: فَآتِ ذَا الْقُرْبی‌ حَقَّهُ وَ الْمِسْکینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ ذلِکَ خَیْرٌ لِلَّذینَ یُریدُونَ وَجْهَ اللَّهِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ و بر همین اساس پیامبر(ص) فدک را در اختیار حضرت زهرا(س) قرار می‌دهند. و نکته‌ای که مورد تاکید ائمه اطهار بوده است این است که فدک یک هبه الهی بوده است و نه نبوی و لذا این مسئله به امر الهی بوده است.

موقعیت مکانی و اقتصادی فدک
تاجیک عنوان کرد: در کتب قدیمی می‌گفتند دو تا ۳ روز با شهر مدینه فاصله دارد. و امروز می‌گویند ۱۴۰ کیلومتر با مدینه فاصله دارد؛ از جهت اقتصادی در بحار الانوار آمده است که درآمد مادی فدک در سال بین ۷۰ تا ۱۲۰ هزار دینار یا سکه طلای رایج آن زمان بوده است.
وی ادامه داد: شهید صدر در کتاب فدک فی التاریخ می‌گوید: که این سرزمین یک مزرعه ساده نبوده. یک باغ نبوده چنانکه تصور ماست، یک منطقه‌ای بوده که محصولش بسیار شگرف و فراوان بوده است. در برخی تعابیر از فدک تعبیر به بلد شده است در برخی تعابیر به آن قریه گفته‌اند.

فدک برای اهل بیت(ع) نماد ولایت و امامت بوده است
این پژوهشگر گفت: حضرت زهرا(س) تمام عایدی فدک را انفاق می‌کردند و چیزی برای خودشان بر نمی‌داشتند؛ فدک ۴ سال در زمان حیات رسول خدا(ص) در اختیار حضرت زهرا(س) بوده است و هر سال فقرای مدینه منتظر وصول مطالبات فدک بودند و در خانه حضرت زهرا(س) می‌آمدند و سهمشان را از سفره بی بی دو عالم مطالبه می‌کردند.
وی تاکید کرد: از نامه‌ی امیرالمومنین(ع) به عثمان بن حنیف انصاری عاملشان در بصره، در پرهیز از مظاهر دنیا دو نکته استنباط می‌شود؛ اولا نشان می‌دهد در زمان پیغمبر فدک در اختیار امیرالمومنین(ع) بوده است و مال حکومتی نبوده است، ثانیا نشان می‌دهد که امیرالمومنین(ع) فدک را برای رفع نیاز مادی خودشان نمی‌خواسته‌اند.
تاجیک یادآور شد: هنگامی‌که مهدی عباسی رَدّ مَظالم می‌کرد، امام کاظم(ع) فدک را از او مطالبه کرد. مهدی از او خواست تا حدود فدک را مشخص کند و امام مرزهایی را تعیین کرد که با قلمرو حکومت عباسیان برابری می‌کرد. و لذا نشان دادند که فدک یک سرزمین نیست بلکه یک نماد برای امامت است.

چرایی غصب فدک
وی گفت: کارکرد فدک کمک به فقرا بوده است، یک عده ارادتمند خاندان پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) بودند اما حضور برخی از افراد از روی ارادت نبوده است؛ بنابراین یکی از دلایل این بود که یاران امیر المومنین ایشان را تنها بگذارند. از طرفی فدک یک سرزمین پر ثروت بود که آورده‌ی بسیار زیادی می‌توانست برای حکومت داشته باشد و لذا غصب فدک می‌توانست بازوی مالی حکومت را تقویت کند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه زن و خانواده تاکید کرد: این یک قاعده‌ کلی نبوده است. فیءهایی بوده است که رسول الله(ص) به برخی صحابه داده بودند و بعد از رحلتشان بازگردانده نشد و این یک استدلال نقضی است که هدف از غصب فدک اجرای احکام الهی نبوده است.

تقویت بازوی مالی حکومت
تاجیک گفت: این تصور وجود داشت که شاید بسیاری از مردم حقوق مالی شرعی خودشان را به خاطر اختلاف با حکومت نپردازند. بنابراین اگر چنین اتفاقی می‌افتاد باید حتما یک منبع مالی پایدار حکومتی وجود می‌داشت که امور مختل نمی‌شد.

هدف حضرت زهرا(س) از مطالبه فدک حق امیرالمومنین(ع) بود
عضو هیئت علمی پژوهشگاه زن و خانواده اظهار کرد: هدف حضرت زهرا(س) نه مطالبه مادی بلکه تثبیت امر امامت با روش‌های مختلف بود. از جمله، خطبه خواندن و لذا خطبه فدکیه نمونه بارز این مبارزه و نقطه درخشان ادب عربی است.
وی یادآور شد: بخاری در صحیح خود می‌گوید: (بعد از آنکه ابوبکر ادعای فاطمه را درباره فدک قبول نکرد) فاطمه بر او غضب و با او قهر کرد و تا زنده بود با ابوبکر سخن نگفت. پس از شش ماه که وفات کرد، همسرش علی بر او نماز گزارد و او را دفن کرد و ابوبکر را برای مراسم با خبر نساخت. لذا قهر حضرت صرفا صحبت نکردن نبود و یک امر شخصی نبوده است بلکه با وصیت خودشان برای تشییع شبانه، این ناراحتی و اختلاف را در کتب تاریخ ماندگار کردند تا زمینه هدایت طالبان حق و حقیقت را برای همگان فراهم کنند.