تاریخ انتشار: 1403/11/29
.jpg "نشست علمی «رشد و شکوفایی زنان پس از انقلاب اسلامی»")
به مناسبت چهل و ششمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، نشست علمی «رشد و شکوفایی زنان پس از انقلاب اسلامی» به همت پژوهشکده زن و خانواده برگزار شد. در این نشست، دکتر فاطمه قاسمپور، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده و رییس کمیته زنان و خانواده دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام، به بررسی جایگاه زنان در دوران انقلاب و مسیر پیش روی آنان پرداخت. همچنین، حجت‌الاسلام‌والمسلمین زیبایی‌نژاد، رئیس پژوهشگاه زن و خانواده، به تحلیل تأثیرات انقلاب اسلامی بر جایگاه زنان در جامعه پرداخته و پرسش‌های اساسی درباره رشد و شکوفایی زنان در این دوران را مطرح و با تأکید بر تغییرات جهانی ناشی از انقلاب اسلامی و نقشی که زنان مسلمان در عرصه‌های مختلف ایفا می‌کنند، به بررسی چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی این روند در آینده پرداخت.
وی در ابتدای سخنان خود با اشاره به مفهوم "انقلاب کبیر" در ادبیات سیاسی، انقلاب اسلامی ایران را یکی از تحولاتی دانست که نه‌تنها در جغرافیای داخلی کشور، بلکه در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی تغییرات گسترده‌ای ایجاد کرده است.
وی در ادامه گفت: پیش از انقلاب اسلامی، گفتمان انقلابی‌گری در کشورهای اسلامی عمدتاً تحت تأثیر جریان‌های مارکسیستی و ناسیونالیستی بود و چهره‌هایی مانند چه‌گوارا و فیدل کاسترو به‌عنوان نمادهای مقاومت شناخته می‌شدند. اما با پیروزی انقلاب اسلامی، این معادلات تغییر کرد و مقاومت اسلامی به‌عنوان گفتمان غالب در مبارزات جهانی مطرح شد.
وی با تأکید بر رشد و پیشرفت زنان در ۴۶ سال گذشته، پرسش اصلی نشست را چنین مطرح کرد: آیا انقلاب اسلامی توانسته زمینه‌های رشد و شکوفایی زنان را فراهم کند؟ اگر پاسخ مثبت است، این رشد بر چه مبنایی بوده و در آینده چه چالش‌هایی پیش روی آن قرار دارد؟
در ادامه،حجت‌الاسلام‌والمسلمین زیبایی‌نژاد به بررسی تأثیرات انقلاب اسلامی بر جایگاه زنان در جامعه پرداخت و تصریح کرد: شما امروز مشاهده می‌کنید که در اروپا، اقلیت مسلمان اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا کرده‌اند و حضور اجتماعی آن‌ها نسبت به گذشته پررنگ‌تر شده است. اگر ۴۰ سال پیش به بسیاری از این کشورها سفر می‌کردید، اثری از تبلور اجتماعی تدین نمی‌دیدید، هرچند افراد متدینی در آن جوامع حضور داشتند، اما امروز، زنان مسلمان با افتخار و با پوشش اسلامی در فضاهای عمومی مانند فرانسه و انگلیس حضور دارند. حتی در عرصه‌های ورزشی، استفاده از حجاب به امری شناخته‌شده تبدیل شده است. این نشان می‌دهد که انقلاب اسلامی توانسته است فضاهای جهانی را تحت تأثیر قرار دهد، به گونه‌ای که ۳۰ یا ۴۰ سال پیش حتی تصور آن نیز ممکن نبود. این مسئله بیانگر آن است که صف‌بندی‌های جهانی تا حدی در حال تغییر است و از این جهت، عنوان "انقلاب کبیر" برای انقلاب اسلامی ایران، عنوانی شایسته و بامسما است.
وی افزود: اکنون ۴۶ سال از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد و پرسش مهمی که در این میان مطرح می‌شود این است که آیا انقلاب اسلامی توانسته زمینه رشد و شکوفایی زنان را فراهم کند یا نه؟ این مسئله را با چه ملاک‌هایی می‌توان سنجید؟ همچنین، در آینده، چه رویکردهایی برای تداوم این روند و تقویت بیش‌ازپیش نقش زنان در جامعه ضروری است؟
حجت‌الاسلام‌والمسلمین زیبایی‌نژاد در ادامه ضمن دعوت از دیگر کارشناس این برنامه، خانم دکتر قاسمپور، گفت: پیشنهاد می‌کنم که بحث را در دو بخش دنبال کنیم. در بخش نخست، به بررسی وضعیت زنان در ۴۶ سال گذشته پس از پیروزی انقلاب اسلامی بپردازیم و میزان رشد و پیشرفت آن‌ها را در این مقطع بررسی کنیم. سپس در بخش دوم، به آینده این مسیر و چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌رو بپردازیم. لطفاً در بخش اول، دیدگاه‌های خود را مطرح بفرمایید.
تأثیر انقلاب اسلامی بر جایگاه زنان
در ادامه این نشست علمی دکتر فاطمه قاسمپور، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده، به بررسی جایگاه زنان در دوران انقلاب و مسیر پیش روی آنان پرداخت و با اشاره به نقش امام خمینی (ره) در تحول جایگاه زنان در جامعه ایران، گفت: اگر انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) شکل نمی‌گرفت، زنان و دختران امروز در موقعیتی قرار نداشتند که از فرصت‌های متعدد در حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی و مدیریتی بهره‌مند شوند. وی افزود: امروز دختران مسلمان ایران، در مسیر تعالی و اثرگذاری فرهنگی قرار گرفته‌اند و این تحولی است که باید آن را به‌درستی شناخت و قدر دانست.تحول جایگاه زنان از پیش از انقلاب تا کنون
دکتر قاسمپور در بخش دیگری از سخنان خود با نگاهی به گذشته، مسیر تحول جایگاه زنان را از سال ۱۳۴۲ تا پیروزی انقلاب در ۱۳۵۷ بررسی کرد و گفت: در آن دوران، دو الگوی اصلی در جامعه ایران درباره نقش زنان وجود داشت؛ یکی الگویی که می‌توان آن را "سنتی" نامید و دیگری الگویی که تحت تأثیر مدرنیزاسیون غربی بود. در دوران پهلوی، نگاه به زن تحت تأثیر جریان مدرن‌سازیِ غرب‌محور قرار داشت و سعی می‌شد تصویری از زن ایرانی ارائه شود که با الگوهای غربی همسو باشد. در مقابل، انقلاب اسلامی به دنبال ارائه الگویی متفاوت بود که هم جایگاه والای زنان را به رسمیت بشناسد و هم هویت دینی و فرهنگی آنان را حفظ کند.
عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده با تأکید بر اینکه انقلاب اسلامی زمینه‌ساز مشارکت فعال زنان در عرصه‌های مختلف شده است، گفت: اگر امروز زنان ایرانی در سطوح مدیریتی، علمی و فرهنگی حضور پررنگی دارند، این امر نتیجه رویکردی است که انقلاب اسلامی نسبت به جایگاه زنان ترسیم کرده است.
وی خاطرنشان کرد: بررسی مسیر آینده زنان در جمهوری اسلامی نیازمند تحلیل دقیق فرصت‌ها و چالش‌های پیش رو است و ادامه مسیر رشد و تعالی زنان، نیازمند تقویت الگوی بومی و اسلامی در سیاست‌گذاری‌های کلان کشور خواهد بود.
تأکید بر نقش محوری زنان در انقلاب اسلامی و پس از آن
در ادامه نشست علمی رشد و شکوفایی زنان پس از انقلاب اسلامی، دکتر فاطمه قاسمپور، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده، با اشاره به رویکرد امام خمینی (ره) در مسئله زنان گفت: یکی از مباحث کلیدی در دوران مبارزه با رژیم پهلوی و پس از آن، نگاه امام خمینی (ره) به جایگاه زنان بود. ایشان تأکید داشتند که زنان نه‌تنها در تعیین سرنوشت خود مجازند، بلکه مکلف به ایفای نقش در عرصه‌های مختلف هستند.دکتر قاسمپور با اشاره به چالش‌های فکری پیرامون مسئله زن در دوران پیش از انقلاب، اظهار داشت: در آن زمان، دو جریان اصلی درباره زنان وجود داشت؛ یک جریان که در پی القای تصویری غربی از زنان بود و جریان دیگر که تلاش داشت از منظر اسلامی و دینی به مسئله زنان بپردازد. از جمله شخصیت‌های شاخص این جریان می‌توان به بانو امین و شهید مرتضی مطهری اشاره کرد که دغدغه‌شان این بود که بتوانند مسئله زن را بدون قطع ارتباط با هویت اسلامی و دینی، در برابر هجمه‌های فرهنگی مطرح کنند.
وی افزود: حضرت امام (ره) نیز در چنین فضایی، مبارزه با رژیم پهلوی را آغاز کردند و در همین مسیر، سؤالاتی درباره دیدگاه ایشان نسبت به زنان و جایگاه آنان در انقلاب اسلامی مطرح شد.
عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده با اشاره به بررسی بیانات امام خمینی (ره) درباره زنان، تصریح کرد: دعوت امام از زنان برای حضور در صفوف مبارزه با رژیم پهلوی، نشان‌دهنده نگاهی بود که ایشان به جایگاه زن در انقلاب اسلامی داشتند. همچنین، در سال‌های نزدیک به پیروزی انقلاب و پس از آن، پرسش‌های متعددی درباره نقش زنان در جمهوری اسلامی مطرح شد و امام خمینی (ره) به‌صراحت تأکید داشتند که زنان باید در تعیین سرنوشت خود، نقش مؤثر و فعال داشته باشند.
وی ادامه داد: امام (ره) به‌دفعات بر این موضوع تأکید کردند که زنان وظیفه دارند در مسیر انقلاب اسلامی نقش‌آفرینی کنند و از آن پاسداری نمایند. حتی زمانی که بحث تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در مجلس خبرگان قانون اساسی مطرح شد، ایشان بر حضور و تأثیرگذاری زنان در این فرآیند نیز تأکید داشتند.
دکتر قاسمپور خاطرنشان کرد: انقلاب اسلامی نه‌تنها به زنان فرصت مشارکت اجتماعی و سیاسی داد، بلکه آنان را به عنوان یک نیروی تعیین‌کننده در مسیر تحولات جامعه به رسمیت شناخت. وی افزود: امروز، زنان ایرانی با بهره‌گیری از این نگاه اصیل و عمیق، در عرصه‌های گوناگون علمی، فرهنگی، مدیریتی و اجتماعی حضوری فعال دارند و این مسیر باید با تقویت هویت اسلامی آنان ادامه یابد.
گفتمان زن مسلمان در انقلاب اسلامی و تمایز آن از دیگر گفتمان‌ها
دکتر فاطمه قاسمپور، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده، در ادامه سخنان خود به تحلیل گفتمان زن مسلمان در انقلاب اسلامی پرداخت و تمایز آن را از دیگر گفتمان‌های رایج در دوران پیش و پس از انقلاب تشریح کرد.وی با اشاره به دیدگاه‌های امام خمینی (ره) و شهید مرتضی مطهری در زمینه زنان گفت: در بیانات حضرت امام و همچنین در تحلیل‌های شهید مطهری، زنان نه‌تنها از نقش‌آفرینی در عرصه اجتماعی منع نمی‌شوند، بلکه تکلیف دارند که به‌عنوان یک عنصر تعیین‌کننده، در مسیر انقلاب اسلامی حضور فعال داشته باشند.
وی افزود: اگر به فضای تاریخی آن دوران نگاه کنیم، دو گفتمان عمده درباره زنان وجود داشت؛ یکی گفتمان غرب‌گرایانه که بر مدرن‌سازی نقش زن تأکید داشت و الگوهای غربی را برای زنان ایرانی تجویز می‌کرد، و دیگری گفتمان سنتی که زنان را از حضور اجتماعی دور می‌کرد و آنان را در نقش‌های خانگی محدود می‌ساخت. اما انقلاب اسلامی، گفتمان زن مسلمان را به‌عنوان بدیلی در برابر این دو جریان معرفی کرد.
دکتر قاسمپور در توضیح ویژگی‌های این گفتمان تصریح کرد:
- زن مسلمان، نقش‌آفرین در خانواده و جامعه
به تعبیری که در بیانات امام خمینی (ره) آمده است، زنان اگر در عرصه اجتماعی نقش‌آفرین باشند، این تأثیرگذاری به سطح خانواده نیز منتقل می‌شود و موجب ارتقای نهاد خانواده خواهد شد.
- زن مسلمان، تاریخ‌ساز است
این دیدگاه در سخنرانی‌های امام خمینی (ره) و حتی در پیام‌های ابلاغی ایشان برای کنگره ۷۰۰۰ زن شهید به‌وضوح بیان شده است؛ جایی که تأکید می‌کنند زن سنتی تاریخ‌ساز نیست، اما زن مسلمان ایرانی، زنی انقلابی و تاریخ‌ساز است.
- مسئولیت زنان در پاسداری از انقلاب اسلامی
زن مسلمان، محور تحول و تکامل جامعه
دکتر قاسمپور با تأکید بر این که انقلاب اسلامی یک الگوی جدید از زن ارائه داده است، گفت: زن در گفتمان انقلاب اسلامی، نه در نقش سنتی صرف محصور می‌شود و نه در قالب مدرنیته غربی هویت خود را از دست می‌دهد، بلکه به‌عنوان یک عنصر فعال، خانواده و اجتماع را توأمان پیش می‌برد و به‌عنوان یک نیروی تحول‌ساز در جامعه شناخته می‌شود.
دکتر فاطمه قاسمپور در ادامه تحلیل خود از جایگاه زن در انقلاب اسلامی، بر نقش تاریخ‌ساز زن مسلمان تأکید کرد و تفاوت آن را با گفتمان‌های رایج سنتی و مدرنیستی مورد بررسی قرار داد. و تصریح کرد: زن مسلمان در انقلاب اسلامی، نقش‌آفرینی اجتماعی را نه صرفاً به‌عنوان یک حق، بلکه به‌عنوان یک وظیفه و تکلیف شرعی و تاریخی بر عهده دارد. این زن برخلاف الگوی سنتی که او را در حاشیه جامعه قرار می‌داد، در متن تحولات اجتماعی حضور دارد و در عین حال، هویت او با الگوی مدرنیته که زن را فردی منفک از ارزش‌های دینی و اجتماعی تصور می‌کند، تفاوت اساسی دارد.
دکتر قاسمپور تفاوت زن مسلمان در انقلاب اسلامی را با الگوهای سنتی و مدرن چنین توضیح داد:
- زن تاریخ‌ساز، نه زن در حاشیه
- نقش‌آفرینی اجتماعی در چارچوب هویت دینی
- زن در انقلاب اسلامی، عنصری فعال و مسئول
چالش‌های تداوم گفتمان زن مسلمان در ایران معاصر
دکتر قاسمپور با اشاره به گذشت ۴۶ سال از پیروزی انقلاب اسلامی، این پرسش را مطرح کرد که امروز این گفتمان در چه جایگاهی قرار دارد؟ و گفت: دو گفتمان مدرن و سنتی که در دوره‌های قبل از انقلاب اسلامی حضور داشتند، هنوز هم در تلاش برای تأثیرگذاری بر جامعه زنان هستند. در این شرایط، ضروری است که سیاست‌گذاری‌های کلان و همچنین نگرش زنان مسلمان ایرانی نسبت به گفتمان انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار گیرد.دکتر قاسمپور در پایان تأکید کرد: امروز، هم در حوزه سیاست‌گذاری و هم در ذهنیت زنان مسلمان ایرانی، باید بررسی شود که گفتمان انقلاب اسلامی در حوزه زن تا چه میزان موفق بوده و چگونه می‌تواند در مواجهه با چالش‌های جدید نقش‌آفرینی کند.
تحلیل وضعیت زنان در انقلاب اسلامی نیازمند شاخص‌های متمایز است
حجت‌الاسلام‌والمسلمین زیبایی‌نژاد، رئیس پژوهشگاه زن و خانواده، در ادامه نشست علمی به بررسی تحلیل وضعیت زنان پس از انقلاب اسلامی پرداخت و تأکید کرد: برای سنجش پیشرفت زنان، باید شاخص‌های متمایز انقلاب اسلامی را در نظر گرفت.
وی در ابتدای سخنان خود تصریح کرد: اگر این پرسش را مطرح کنیم که ما انقلاب کردیم یا انقلاب اسلامی کردیم؟ نظام تأسیس شد یا نظام اسلامی تأسیس شد؟ درواقع، پسوند "اسلامی" پس از انقلاب یا پس از نظام، بصیرت بیشتری در تحلیل به ما می‌دهد.
وی افزود: امروز که ۴۶ سال از انقلاب اسلامی گذشته است، برای تحلیل وضعیت زنان، نباید تنها با معیارهای متعارف توسعه و پیشرفت قضاوت کنیم. متأسفانه در بسیاری از گزارش‌ها و تحلیل‌های منتشرشده، شاخص‌هایی چون نرخ دانشجویان زن، میزان اختراعات، نقش زنان در تولید، و پیشرفت در حوزه‌های صنعتی و نظامی به‌عنوان معیارهای رشد زنان معرفی می‌شوند. این رویکرد، در واقع تحلیل وضعیت زنان را بر اساس معیارهای مدرن انجام می‌دهد، بدون آنکه در نظر بگیرد که انقلاب اسلامی شاخص‌های رشد متمایز خود را دارد.
تمایز شاخص‌های پیشرفت در انقلاب اسلامی
حجت‌الاسلام‌والمسلمین زیبایی‌نژاد تأکید کرد: انقلاب اسلامی از ابتدا الگوی متفاوتی از زن را ارائه داده است. این الگو نه زن خانه‌زده (الگوی سنتی) و نه زن خانه‌گریز (الگوی مدرن) است، بلکه زنی است که در عین حفظ هویت اسلامی، مسئولیت اجتماعی و نقش تاریخ‌ساز خود را ایفا می‌کند.وی ادامه داد: در تحلیل دستاوردهای انقلاب اسلامی، باید مشخص کنیم که آیا پیشرفت زنان را صرفاً با معیارهای توسعه مدرن می‌سنجیم یا آنکه انقلاب اسلامی خود شاخص‌هایی برای ارزیابی رشد زنان دارد؟ برای مثال، آیا افزایش تعداد اختراعات و حضور زنان در صنایع سنگین، بدون در نظر گرفتن میزان تحقق الگوی زن تراز انقلاب اسلامی، می‌تواند شاخص پیشرفت واقعی باشد؟ یا اینکه باید ببینیم تا چه حد زن مسلمان در مسیر ایفای مسئولیت‌های اجتماعی، حفظ بنیان خانواده، و مشارکت در تربیت نسل‌های انقلابی نقش داشته است؟
شاخص‌های پیشرفت زن در انقلاب اسلامی
وی در ادامه، چند معیار کلیدی برای سنجش وضعیت زنان در انقلاب اسلامی را چنین برشمرد:- میزان ایفای نقش اجتماعی زنان در چارچوب ارزش‌های دینی و انقلابی
- حفظ هویت خانوادگی زنان در کنار نقش‌آفرینی در جامعه
- نقش زنان در تربیت نسل انقلابی و پرورش اندیشه دینی در خانواده و جامعه
- حضور زنان در عرصه‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی بدون فاصله گرفتن از هویت اسلامی
- افزایش تأثیرگذاری زنان در سیاست‌گذاری‌ها و گفتمان‌سازی‌های کلان انقلاب اسلامی
وی افزود: بررسی وضعیت زنان پس از انقلاب نباید تنها بر اساس آمارهای مدرن و معیارهای توسعه‌ای غربی انجام شود، بلکه باید ارزیابی کرد که تا چه حد زنان در تحقق اهداف انقلاب اسلامی و حفظ هویت دینی و اجتماعی خود موفق بوده‌اند.
انقلاب اسلامی سرعت مدرنیته در ایران را افزایش داد
رئیس پژوهشکده زن و خانواده، در ادامه با بررسی تأثیرات انقلاب اسلامی بر تحولات اجتماعی و فرهنگی ایران، اظهار کرد: انقلاب اسلامی به جریان مدرنیته در کشور سرعت بخشید و تحولات عمده‌ای را در عرصه‌های مختلف جامعه ایجاد کرد. این امر نشان‌دهنده آن است که انقلاب اسلامی نه تنها با جریان مدرنیته سازگار بوده، بلکه آن را در کشور تسریع کرده است؛ البته این حرکت با جریان‌های مدرن غربی تفاوت‌های اساسی دارد.
وی افزود: اگر بخواهیم تحلیل خود را ارائه دهیم، باید به نزاع‌های تاریخی عقلانیت‌ها بپردازیم. عقلانیتی که از دیدگاه توحیدی و مرکزیت ربوبیت الهی برخوردار است، با عقلانیتی که بر اساس خودمحوری و خودخواهی بنا شده است، در تضاد قرار دارد. در تاریخ این دو نوع عقلانیت همواره در برابر یکدیگر قرار داشته‌اند؛ از زمان ابلیس تا امروز، که در نهایت در حکومت جهانی امام زمان (علیه‌السلام) به اوج خود خواهد رسید.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین زیبایی‌نژاد تصریح کرد: تا پیش از انقلاب اسلامی، تدین مردم عمدتاً فردی بود و افراد در برابر فساد تنها به‌طور فردی مقاومت می‌کردند. اما انقلاب اسلامی این تدین فردی را به یک جریان اجتماعی تبدیل کرد و بر اساس اصول توحیدی، مبارزه با فساد را از مقیاس فردی به مقیاس اجتماعی و گروهی ارتقا داد. در تاریخ ایران نیز همواره شاهد مقاومت‌های مذهبی علیه فساد و بی‌حجابی بوده‌ایم؛ از مقاومت‌های فردی دوران شاه تا شکل‌گیری گروه‌های اسلامی در مقابل جریان‌های سکولار.
وی در پایان گفت: انقلاب اسلامی با این حرکت اجتماعی، نه تنها تدین فردی را ارتقاء داد، بلکه توانست آن را به یک حرکت جمعی و انقلابی تبدیل کند که در برابر جریان‌های فساد اجتماعی ایستادگی کرده است. این تغییرات، پایه‌گذار تحولات فرهنگی و اجتماعی عظیمی در ایران شد.
نظرات
