مطالعات اسلامی جنسیت؛ پیوند متن دین با واقعیت‌های امروز / طلاب خواهر؛ پیشگامان خط مقدم نزاع گفتمانی مدرنیته و دین

حجت الاسلام والمسلمین امیر مهاجرمیلانی، عضو هیئت علمی پژوهشکده زن و خانواده در گروه فقه و حقوق سخنان خود را در 5 محورمطرح کرد. تلقی درست از این رشته  و چیستی رشته مطالعات اسلامی زنان و خانواده، مسائل و دغدغه های این حوزه، ضرورت تحصیل طلاب خواهر در این رشته،  ویژگی ها و مزایای پژوهشکده زن و خانواده برای تحصیل و وظایف طلاب 5محور اصلی مباحث دکتر میلانی در این نشست بود.
  
ایشان در ابتدای سخنان خود، به ضرورت داشتن «تلقی دقیق» از حوزه مطالعات اسلامی زن و خانواده اشاره کرد و گفت:
«این رشته یک حوزه میان‌رشته‌ای است که سه ساحت کلیدی را در تلاقی با یکدیگر بررسی می‌کند: نخست، متن دینی که هویت و مبنا را شکل می‌دهد؛ دوم، زنان و جنسیت، به عنوان موضوع و میدان اصلی مطالعه؛ و سوم، عینیت اجتماعی که بستری برای مشاهده، آزمون، و تحقق این مفاهیم است.»

به گفته وی، فهم این سه حوزه به صورت جداگانه کافی نیست و باید همچون «دوخت و دوز» دقیق، میان آن‌ها تناسب و ارتباط برقرار شود. ضعف در هر کدام از این اضلاع، فهم درست از کل رشته را ناممکن خواهد کرد.
او هشدار داد که برخی مطالعات موجود در حوزه‌های علمی و حوزوی، گرفتار «کهنگی» و توقف در گذشته‌اند، در حالی که رشته مطالعات اسلامی زن و خانواده، به شدت به روز و مرتبط با مسائل زنده جامعه است. این رشته مأموریت دارد که مفاهیم و احکام دینی را با شرایط، مسائل و دغدغه‌های امروز جامعه به زبان قابل فهم و کاربردی منتقل کند.

رویکرد کارآمد به تاریخ و علوم اجتماعی
وی تصریح کرد که دغدغه این رشته صرفاً «مطالعه احکام فقهی» یا «تحلیل وقایع تاریخی» به شکل مجرد نیست؛ بلکه تاریخ، جامعه‌شناسی و روان‌شناسی باید در خدمت فهم امروز باشند.
«اگر تاریخ برای ما مهم است، به این دلیل است که بخشی از اکنون ما را ساخته است. اگر نگاه جامعه‌شناسی به جنسیت داریم، مسئله‌مان شناخت وضع موجود و ابزار تغییر آن است. این رشته می‌خواهد آنچه را که برای گذشته بوده، با نیاز امروز پیوند دهد و راهکار عملی ارائه کند.»
این نگاه موجب می‌شود مطالعات، از جنس کارِ صرفاً کتابخانه‌ای و نظری خارج شده و به سمت ارتباط واقعی با میدان اجتماعی پیش بروند.

 پرهیز از انزواگرایی و ضرورت حضور در میدان
حجت الاسلام مهاجر میلانی با صراحت از «مطالعات انزواگونه» انتقاد کرد و گفت:
«اگر طلبه‌ای بگوید می‌خواهم در اتاقم بنشینم و مطالعه کنم و کاری با مناسبات عینی و اجتماعی ندارم، چنین شخصی هرگز فهم واقعی از میدان جنسیت و اجتماع نخواهد داشت. این رشته، هم با انزواگرایی معرفتی و هم با انزواگرایی روان‌شناختی در تعارض است.»
وی تأکید کرد که دانش‌پژوه این حوزه باید توانایی فهم هم‌زمان زبان دین و زبان دنیای امروز را داشته باشد و بتواند میان این دو، ارتباط برقرار کند.

مسائل و دغدغه‌های اصلی حوزه
عضو هیات علمی پژوهشکده زن و خانواده در ادامه به توضیح محور دوم بحث خود پرداخت و گفت:  این رشته سه دسته مسئله دارد:

1. فهم واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی معاصر: شامل شناخت زبان، روحیات، و آرمان نسل جدید، آگاهی از تغییرات فرهنگی، و درک مسائل روزمره خانواده و جنسیت.
2. فهم موجه و درست متن دینی: نه به صورت مجرد، بلکه در تلاقی با مسائل زنان و خانواده در اجتماع.
3. شناخت دقیق زیست زنانه: شامل روان‌شناسی زن، جامعه‌شناسی زن، و فهم نیازها و چالش‌های زنان در شرایط امروز.

مهاجر میلانی خاطرنشان کرد که ضعف در تلفیق این سه بعد، یکی از آسیب‌هایی است که طلاب و پژوهشگران باید با تلاش و برنامه‌ریزی جبران کنند.

 خط مقدم نزاع گفتمانی
وی سپس در توضیح سومین محور بحث خود به جایگاه حوزه زنان در نزاع سنت و مدرنیته پرداخت و گفت:
«حوزه زنان و خانواده امروز مهم‌ترین خط مقدم تقابل گفتمان انقلاب اسلامی با مدرنیته است. اگر این عرصه را رها کنیم، جریان رقیب با ادبیاتی غیردینی آن را تصاحب خواهد کرد و گفتمان دیانت در این حوزه نحیف‌تر و نحیف‌تر خواهد شد.»
او یادآور شد که در ایران معاصر، حتی از دوران مناقشه سنت و تجدد، مسائل زنان یکی از محورهای اصلی بوده و با پیشروی گفتمان مدرن، بخش‌هایی از گفتمان دینی عقب‌نشینی کرده‌اند.
مهاجر میلانی با استناد به دیدگاه شهید مطهری درباره «خط سوم» گفت:
«نه ما سنت را می‌خواهیم برگردانیم، چون دیدیم که در حوزه زنان حقوق آن‌ها را به رسمیت نشناخت و گاه استثمار تاریخی زن را تقویت کرد، و نه مدرنیته را می‌پذیریم، چون زن را به ابژه میل جنسی و ابزار سرمایه‌داری تبدیل کرده است. ما دنبال خط سوم هستیم.»
او افزود:
«شهید مطهری می‌گوید خط سوم مانند پل صراط است؛ کوچک‌ترین غفلت انسان را یا در وادی ارتجاع می‌اندازد یا در ورطه تجدد مفرط. همه ما ناگزیر از عبور از این پل هستیم و باید زن اسلامی را با ظرافت و دقت روی این پل هدایت کنیم.»

وی هشدار داد که گفتمان رقیب بسیار «جذاب» و «سحرآمیز» است و حجم تولیدات آن بسیار بیشتر از گفتمان دینی در این حوزه است. اگر کسی نگاه انتقادی نداشته باشد، ناخواسته بخشی از بسته معرفتی آن جریان خواهد شد.

 نقش پژوهشکده زن و خانواده
در بخش چهارم سخنان، حجت الاسلام مهاجر میلانی از پژوهشکده زن و خانواده به عنوان یکی از مراکز برتر کشور در این حوزه یاد کرد و ویژگی‌های آن را برشمرد:

• کتابخانه تخصصی بسیار غنی: به گفته او، کتابخانه پژوهشکده چنان گسترده است که «سال‌ها مطالعه بی‌وقفه» لازم دارد.
• اساتید برجسته ملی: متخصصان حوزه زنان، خانواده، و مطالعات جنسیت با رویکرد دینی که به ندرت نظیر آن‌ها یافت می‌شود.
• همسویی با گفتمان انقلاب اسلامی و حساسیت نسبت به متن دین در کنار درک عینیت اجتماعی.

 الزامات موفقیت برای طلاب
حجت‌الاسلام مهاجرمیلانی تأکید کرد:
«اگر الزامات این دوره تأمین نشود و تنها انگیزه شما گذراندن واحد درسی و کسب نمره باشد، پایان دوره، سرخوردگی اجتناب‌ناپذیر است.»
او فهرستی از اقدامات ضروری را ذکر کرد:

1. مطالعات فراگیر و پرخوانی فراتر از آموزش رسمی.
2. حضور فعال در میدان اجتماعی با کارگاه‌ها، پروژه‌ها و گفت‌وگوهای علمی.
3. آشنایی عمیق با زبان و مختصات دنیای جدید.
4. تسلط بر زبان دین در نسبت با مسائل امروز.
5. کنشگری زنانه با رویکرد دینی به عنوان مهارت کلیدی.

وی خطاب به طلاب خواهر گفت:
«اگر روحیه کنشگری ندارید و اهل حضور در میدان نیستید، این رشته انتخاب مناسبی برای شما نیست. باید از همین ابتدا این را بدانید و برای اصلاح این ویژگی، با اساتید و مسئولان آموزشی مشورت کنید.»
او پیشنهاد کرد که طلاب با همکاری مسئولان آموزشی، برنامه مطالعاتی شخصی و کارگاه‌هایی برای تقویت مهارت‌های میدانی داشته باشند و انگیزه خود را بر تولید علم در خدمت گفتمان دینی متمرکز کنند.

 چشم‌انداز فارغ‌التحصیل تراز
حجت الاسلام مهاجرمیلانی ضمن جمع بندی سخنان خود گفت:
«فارغ‌التحصیل این رشته، اگر سه حوزه دین، جنسیت و اجتماع را بفهمد و بتواند آن‌ها را به هم پیوند دهد، نیرویی نخبه و کارآمد خواهد بود که در هر نهاد علمی، فرهنگی و اجتماعی جذب می‌شود، مشروط به اینکه با مجاهدت علمی و میدانی، فرهیختگی لازم را به دست آورد.»
وی آغاز سال تحصیلی را فرصتی برای شکوفایی علمی و عملی دانست و ابراز امیدواری کرد که طلاب این دوره بتوانند به الگوی واقعی «زن تراز انقلاب» تبدیل شوند.