کارکردهاي فرهنگي تکنولوژي‌هاي زيباسازي و جوان‌سازي صورت و بدن زنان

روز دوشنبه 29 فروردين ماه سال 1390 نشستي در گروه علمي- تخصصي مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسي ايران برگزار شد که در آن موضوعي با عنوان "کارکردهاي فرهنگي تکنولوژي‌هاي زيباسازي و جوان‌سازي صورت و بدن زنان" مورد بررسي قرار گرفت. در اين نشست که در راستاي محور کلي مباحث سال جاري اين گروه، يعني "تأثير جنسيت بر سلامت" بود، دکتر افسر افشار نادري و دکتر شيلا ميرزاده به ارائه بحث پرداختند.
در بخش نخست اين نشست، دکتر افسر افشار نادري، جامعه‌شناس و عضو گروه مطالعات زنان انجمن، سخنان خود را با اشاره به پزشکي شدن زيبايي آغاز کرد و گفت: به سبب ظهور تکنولوژي در دهه اخير، جراحي‌هاي پلاستيک رشدي ۸۳ درصدي داشته و جالب اينجاست که اين خدمات در کشورهايي مورد توجه بيشتر قرار گرفته که زنان در موقعيت فرودست‌تري نسبت به مردان قرار دارند. مثل ايران و عربستان.
وي با اشاره به روند جهاني استاندارهاي زيبايي گفت: در حال حاضر در دنياي کنوني روندي در حال رخ دادن است که هيچ کشوري از آن مصون نيست. اگر در گذشته کليتي از زيبايي مطرح بود، امروزه جزء جزء بدن بايد زيبا، استاندارد و مطابق الگوهاي رسانه‌اي باشد. بنابراين تأکيد خاصي روي اجزاي بدن وجود دارد. اين در حالي است که استاندارد کردن زيبايي و تعريف خاص فيزيکي براي آن دادن، از نظر ما، يک نوع فاشيسم زيبايي است. در واقع، اينکه ما تک‌تک اعضاي بدن را مطابق استانداردي که داده مي‌شود، درست کنيم، مي‌تواند سرخوردگي افراد بسياري که ايده‌آل مورد نظر را ندارند را به همراه داشته باشد. آنچه که اين مسائل را به وجود مي‌آورد، کاملاً فرهنگي است. دانش‌آموزان و دانشجويان زيبا از نمره‌هاي بهتري برخوردارند. بيماران زيبا مراقبت‌هاي بهتري دريافت مي‌کنند. مجرمان زيبا با محکوميت کمتري مواجه‌اند. بنابراين لازم است که از ديدگاه‌هاي فرهنگي به اين مسأله بنگريم. همچنين وضعيت پارادوکسال زنان که از يک طرف سر تا پاي آنها از منظر مردان پوشيده شود و عرفاً و قانوناً روي آن تأکيد مي‌شود و از منظري ديگر تابع شرايط مدرن و استاندارد‌ شده داده‌هاي رسانه باشند، نگاهي آسيب‌شناسانه مي‌طلبد.
افشار نادري در ادامه به طرح چند پرسش کلي پرداخت: آيا زنان آگاهانه و به دلخواه خود اقدام به تغييرات فيزيکي مي‌کنند؟ يا شرايط ساختاري فرهنگي و نگاه مردانه و تمايلات جنسي مردان آن‌ها را به اين سمت سوق مي‌دهد؟ اين عوامل چه هستند؟ آيا‌‌ همان اندازه که در جامعه از زنان توقع زيبايي مي‌رود، فعاليت‌هاي اجتماعي، اقتصادي و ديگر کارهايشان هم‌‌ همان قدر ارزشمند است؟
او در ادامه بيان کرد: وجود انسان در بدو امر يک مظهر بدني است، يعني اعضاي مختلف بدن داراي ارزش‌هاي فرهنگي يکساني نيستند. چهره از نظر تمرکز ارزش‌ها حساب جداگانه‌اي دارد، شناسايي فرد را به همراه دارد و کيفيت مربوط به جذابيت‌ها در صورت خود را نشان مي‌دهد. ارتباط نيز از طريق صورت است. در عين حال، صورت عامل شناسايي جنسيت است و اگر آسيب‌ديدگي در صورت ايجاد شود، ما آن را بسيار جدي تلقي مي‌کنيم.
اين عضو انجمن جامعه‌شناسي ايران با اشاره به رابطه بدن و تکنولوژي گفت: رابطه بين بدن و تکنولوژي جزء مباحث جديد جامعه‌شناسي است؛ چرا‌که توسعه تکنولوژي مي‌تواند کارکردهاي جديدي را در اعضاي بدن ايجاد کند. همچنين، اين تکنولوژي‌ها قابليت‌هاي بدن را ترميم کرده و به انسان کمک مي‌کنند تا کار‌ها را از دو طريق سامان دهند؛ نخست با تغيير مستقيم در زيربناي بدن با استفاده از توسعه مهندسي ژنتيک و دوم با ساخت اجزاء مصنوعي. کارکرد ديگر تکنولوژي براي بدن نيز زيباسازي است.
وي در بخش ديگري از سخنان خود توضيح داد: زنان بر اساس ويژگي‌هاي جسماني که دارند مورد قضاوت مي‌گيرند. چراکه هنجارهاي اجتماعي از زنان توقعاتي داشته و بر جذابيت جسماني او تأکيد مي‌کنند. در اين رابطه، به لحاظ اجتماعي، تصويري مطلوب از بدن تعريف مي‌شود که در مورد زنان اندام لاغر و غير‌عضلاني است. حتي موفقيت‌هاي اجتماعي زنان باعث نشده که زيبايي به عامل کمرنگي تبديل شود و نگرش به آن‌ها همچنان نگرشي مردانه و رسانه‌اي است.
دکتر افشار نادري در ادامه، با اشاره به نتيجه پژوهشي که در اين باره انجام داده، گفت: ۸۰ درصد از جامعه آماري ما زيبايي را فاکتور موفقيت مي‌دانستند که مي‌تواند ساير ضعف‌ها را پوشش دهد. ۲۵ درصد اعتقاد داشتند که بايد زيبايي را به هر قيمتي به دست آورند. نزديک ۴۵ درصد آرزوي زيبايي داشتند و ۵۹ درصد زيبايي را براي مجذوب کردن ديگران مي‌خواستند. آن‌ها همچنين در پاسخ به پرسشي که چه عواملي باعث مي‌شود شما وادار به اين رفتار شويد، ۷۵ درصد اجتماع را مسئول تصميم خود مي‌دانستند. در عين حال، ۹۸ درصد جامعه آماري گفتند ترجيح مي‌دهند آن طور که هستند از سوي همسرانشان پذيرفته شوند. با اين وجود، بيش از 42 درصد آنها، با آنکه اطمينان نداشتند با اين تغييرات زيبا‌تر شوند، اما اصرار داشتند دست به چنين کاري بزنند.
افشارنادري تأکيد کرد که نتيجه‌اي که از غالب پرسش‌هاي اين پژوهش استخراج شده، حاکي از آن است که زنان براي زيبا بودن تحت فشار هستند. آن‌ها به اين کار تن مي‌دهند چراکه جامعه چنين چيزي را از آن‌ها مي‌خواهد. وي همچنين يادآور شد: با وجود اينکه اين باور که زن بايد زيبا باشد و مرد احتياجي به زيبايي ندارد، از گذشته در ادبيات ما وجود داشته است؛ اما امروزه رسانه‌ها باعث تشديد اين باور شده‌اند. از سوي ديگر، چند فرهنگي شدن جامعه و تبليغ سبک زندگي خاص مي‌تواند عامل تقويت اين باور شود. در عين حال، تبليغات و حجم زياد محصولات، دارو‌ها، تکنولوژي‌‌هاي زيباسازي، روياي جوان‌سازي مخاطبان را تشويق مي‌کند و باعث مي‌شود آنها بدن خود را به دست پزشکان بسپارند. در پژوهشي که در اين زمينه انجام شده هم خيلي‌ها اظهار کردند که با زيبايي مي‌توانند شغل يا همسر مناسب‌تري به دست آوردند. چراکه هميشه زيبا‌ها انتخاب مي‌شوند. علاوه بر همه اينها، در اين زمينه شايد يکي ديگر از عوامل مهم گرايش زنان به عمل‌هاي زيبايي اعتقاد به اين باور ديني باشد که زن بايد خود را براي مرد زيبا سازد تا مرد در خانه از هر نظر ارضا شود و با ديدن زنان ديگر مرتکب گناه نشود.
دکتر افسر افشار نادري در پايان سخنراني خود در نشست گروه مطالعات زنان انجمن، تأکيد کرد: همه اين عوامل که زنان را روزبه‌روز به سمت مصرف بيشتر توليدات و خدمات پزشکي سوق مي‌دهد، به نوعي مي‌تواند به بازتوليد ارزش‌هاي مردسالارانه در جامعه بيانجامد.
در ادامه اين نشست دکتر شيلا ميرزاده، متخصص پوست و زيبايي، به بيان برخي تجربه‌هاي خود در انجام جراحي‌هاي زيبايي پرداخت و در اين رابطه خاطرنشان کرد که اغلب کساني که به کلينيک‌هاي زيبايي مراجعه مي‌کنند، از اعتماد به نفس پاييني برخوردارند و نکته جالب اين است که اين روز‌ها مراجعه مردان نيز رشد ۵۰ درصدي داشته است.
وي همچنين با اشاره به عوارض بسياري از اين جراحي‌هاي زيبايي بر نياز به افزايش آگاهي در جامعه تأکيد کرد.