بررسي کتاب "تربيت" نوشته آيت الله ابراهيم اميني

نويسنده مجموعه حاضر از منابع گوناگوني نظير آثار روان‌شناسي، تربيتي، قرآني، نهج‌البلاغه، احاديث و روايات بهره برده است تا مراحل مختلف تربيت فرزندان از دوران پيش از تولد تا شکل‌گيري شخصيت‌شان را بازگو و مشکلات آنان را بررسي و برطرف کند.

تعليم، آموزش و ياد دادن مطلبي به ديگري است، اما تربيت، سازندگي و پرورش شخصيت محسوب مي‌شود. با تربيت مي‌توان افراد را به شکل دل‌خواه ساخت و در نتيجه، اجتماعي را دگرگون کرد.

بر اساس مضامين اين کتاب، تربيت بايد با برنامه دقيق و حساب شده انجام گيرد تا موفقيت‌آميز و نتيجه‌بخش باشد. در تربيت تنها پند و اندرز کافي نيست، بلکه بايد تمام شرايط هماهنگ با مراد، فراهم شود تا نتيجه مطلوب به بار آيد. 

بهترين زمان براي تربيت، دوران کودکي ذکر شده‌ است، زيرا شخصيت انسان هنوز به طور شکل نگرفته است و او براي هرگونه تربيت آمادگي دارد. مسووليت اين امر حساس و مهم در مرتبه نخست بر عهده پدران و مادران نهاده شده است، اما به دليل اين که تربيت کار سهل و ساده‌اي نيست، بلکه فن بسيار ظريف و حساسي است که کارداني، اطلاعات کافي، تجربه، بردباري و قاطعيت لازم دارد، متاسفانه اکثر پدران و مادران به اين فن آشنا نيستند از اين‌رو، بيشتر کودکان با برنامه حساب شده و صحيح پرورش نمي‌يابند و به صورت خودرو بزرگ مي‌شوند.

مساله تربيت، در کشورهاي به اصطلاح پيشرفته شرق و غرب، اهميت به سزايي دارد و تحقيقات فراوان، کتاب‌هاي سودمند و متخصصان زيادي در آن جا درباره تربيت به‌وجود آمده‌اند، اما در کشور ما تا اين زمان چندان توجهي به اين مساله حياتي نشده و تعداد کمي متخصص و کتاب داريم که آن هم به قدر کافي نيست. البته بسياري از کتاب‌هاي خارجي به زبان فارسي ترجمه شده و در اختيار همگان قرار گرفته‌اند که بيشتر آنها شرقي و غربي هستند و دو عيب بزرگ دارند؛ 
نخست آن که آنها به انسان، تنها از ديدگاه جسماني و زندگي دنيوي مي‌نگرند و از سعادت و شقاوت نفساني و زندگي اخروي او غفلت يا اعراض کرده‌اند. هدف غرب از تربيت، چيزي جز اين نيست که نيروي جسماني و قواي حيواني و اعصاب و مغز کودک را سالم پرورش دهند تا وقتي بزرگ شد، بتواند به راحتي زندگي کند و از تمتعات مادي و لذايذ حيواني برخوردار شود و اگر گاهي از اخلاق بحث شده، آن هم اخلاقي است که در خدمت زندگي دنيوي و جلب منافع مادي باشد. به طور کلي از کمالات يا نواقص انساني و عوامل سعادت يا شقاوت اخروي و زندگي اخلاقي و معنوي بحثي در ميان نيست.

عيب دوم اين که مباني و پايه‌هاي مسايل تربيتي غرب، رنگ ديني ندارد، لذا اين گونه کتاب‌ها نمي‌تواند براي مسلمانان که به انسان از دو بعد جسم و روح و زندگي دنيوي و اخروي مي‌نگرد، مفيد و کامل باشد. از اين‌رو نگارنده اين اثر بر آن شده که در اين باره مطالعه و تحقيق کند و نتيجه را به صورت کتابي در اختيار علاقه‌مندان قرار دهد.

از ديدگاه اسلام، پدر و مادر مقام بسيار والايي دارند و خدا، پيامبر و امامان(عليهم‌السلام) در ده‌ها آيه و روايت درباره آنان، سفارش‌هاي اکيد کرده‌اند و احسان و نيکي به آنان، از بهترين عبادت‌ها شمرده شده است: «پروردگارت حکم کرده که جز او پرستش نکنيد و درباره پدر و مادر احسان نماييد(اسراء، آيه 23)».

امام صادق(ع) فرموده‌اند: «بهترين اعمال سه چيز است، برپا داشتن نمازهاي پنج گانه در وقت خود؛ احسان و نيکي به پدر و مادر؛ جهاد در راه خدا». اکنون اين پرسش به ميان مي‌آيد که پدر و مادر اين همه مقام و مرتبه را چرا و چگونه پيدا کرده‌اند؟ آيا خدا بي‌جهت اين مقام را به آنان اعطا کرده يا در قبال کار ارزنده‌شان است؟ پدر و مادر چه خدمت بزرگي به فرزندانشان مي‌کنند که لايق اين همه سفارش شده‌اند؟

کودک در ابتداي آفرينش هنوز شکل نگرفته و براي هريک از سعادت و شقاوت آمادگي دارد؛ مي‌تواند يک انسان کامل شود يا به صورت حيواني پست و فرومايه درآيد. سعادت و شقاوت آينده هر فردي، به کيفيت پرورش او بستگي دارد و اين کار بزرگ، بر عهده والدين نهاده شده است، پدري و مادري به همين معناست. پدر و مادر، انسان‌ساز و کمال آفرينند. 

بزرگترين خدمتي که والدين مي‌توانند در حق فرزندانشان انجام دهند اين است که او را فردي خوش اخلاق، مهربان، انسان‌دوست، خيرخواه، آزادمنش، شجاع، عدالت‌خواه، دانا، درست‌کار، با شرافت، با ايمان، وظيفه‌شناس، سالم، کارکن، باسواد و خدمتگزار پرورش دهند. 

همچنين پدران و مادران، در برابر اجتماع نيز مسوولند. کودکان امروز، مردان و زنان آينده خواهند شد و جامعه فردا را همين افراد تشکيل خواهند داد. هر درسي را امروز فرا بگيرند، فردا تحويل خواهند داد. اگر تربيت درستي داشته باشند، جامعه فردا، جامعه‌اي صالح و پيشرفته خواهد بود، اما اگر نسل امروز با برنامه‌هاي نادرست پرورش يابد، اجتماع آينده، اجتماع فاسدي خواهد شد، زيرا مردان سياسي، علمي و اجتماعي فردا، از همين افراد به وجود خواهند آمد.

کودکان امروز، پدران و مادران آينده و مربيان فرزندان خود خواهند شد و تربيت‌هاي خوب يا بد خود را به فرزندان خويش منتقل خواهند ساخت؛ بنابراين، پدران و مادران به دست خود مي‌توانند اجتماع آينده را اصلاح کنند يا به سوي فساد و تباهي بکشانند. از همين‌رو، در برابر اجتماع هم مسووليت بزرگي به عهده دارند.

افرادي که به مقام پدري و مادري مي‌رسند؛ مسووليت بسيار سنگيني به دوش مي‌گيرند و در برابر خدا، مردم و فرزندانشان مسوول خواهند بود. اگر درست انجام وظيفه کنند، بزرگترين خدمت را به آنها انجام داده‌اند و در دنيا و آخرت، پاداش نيک خواهند ديد، ولي اگر در اين باره کوتاهي کنند، هم خودشان متضرر خواهند شد و هم در مورد فرزندانشان و اجتماع آينده، مرتکب خيانت و گناه نابخشودني مي‌شوند.

چاپ ششم کتاب «تربيت» را موسسه بوستان کتاب در شمارگان 3000 نسخه،300 صفحه و بهاي 40000 ريال راهي بازار نشر کرده است.