په گزارش خبرنگار مهرخانه؛ در ابتدای این نشست فهیمه فرهمندپور؛ مشاور وزیر کشور در امور زنان و خانواده و سرپرست مرکز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران، گفت: گرچه همواره در سال‌های اخیر به پژوهش‌های کاربردی تأکید شده است، اما حقیقت این است که در حوزه زنان و خانواده هنوز پیش از پرداختن به مسائل کاربردی جزئی و مشخص؛ زمینه‌های جدی برای انجام پژوهش‌های نظری، توسعه‌ای و بنیادی نداریم.
وی افزود: در این حوزه پرسش‌های جدی وجود دارد که پرداختن به آنها گاهی ممکن است پاسخ فوری در پی نداشته باشد؛ اما این پاسخ جدی و ضروری است.
متأسفانه هنوز بررسی جامعی برای استخراج و دسته‌بندی پرسش‌های مرتبط با حوزه زنان و خانواده انجام نشده است
مشاور وزیر کشور در امور زنان و خانواده ادامه داد: حوزه زنان و خانواده، حوزه‌ای میان‌رشته‌ای و مرتبط با عرصه‌های علمی متنوع است، اما متأسفانه هنوز هیچ بررسی جامعی برای استخراج و دسته‌بندی پرسش‌های مرتبط با حوزه زنان و خانواده انجام نشده است.
هنوز ادبیات لازم برای گفتمان‌سازی در این حوزه اتفاق نیفتاده است
وی با بیان اینکه حوزه زنان و خانواده با حقوق، علوم اجتماعی، روانشناسی و علوم تربیتی و فقه مرتبط است، گفت: هنوز ادبیات لازم برای گفتمان‌سازی در این حوزه اتفاق نیفتاده است و یکی از مأموریت‌های مراکز حوزوی و دانشگاهی باید تولید ادبیات تخصصی در این حوزه باشد.
وی تأکید کرد: این نشست به عنوان یکی از گام‌های این حوزه، تولید ادبیات را در یکی از عرصه‌های مشخص بین مناسبات دولت و خانواده مد نظر دارد.
فرهمندپور افزود: از همکاران خودم در دبیرخانه نشست و دست‌اندرکار این نشست علمی تقاضا دارم که تلاش کنیم این نشست فقط به گفتگوی محدود یک‌روزه محدود نشود و آن چه این جا تولید می‌شود را زمینه تولیدهای بعدی بدانیم. می‌توان با انجام این حرکت‌ها به حلقه‌های علمی مختلف از جمله مناسبات دولت و خانواده کمک کنیم.
آن چه این جا تولید می‌شود را زمینه تولیدهای بعدی بدانیم
سرپرست مرکز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران گفت: از میهمانان و استادان دانشگاه و حوزه تقاضا دارم اگر پژوهش علمی و قابل استنادی دارند، در اختیار دبیرخانه قرار دهند و ما نیز تلاش می‌کنیم با حمایت از این پژوهش‌ها، آنها را در مجلات مربوط منتشر کنیم یا به صورت کتاب یا طرح پژوهشی قابل حمایت و عرضه و استفاده به عنوان عقبه علمی درآوریم.
فرهمندپور در پایان خاطرنشان کرد: این نشست، نشست علمی و مباحثه علمی بین صاحب‌نظران است و آن چه گفته می‌شود نه نظریه مختار دبیرخانه است و نه نظریه وزارت کشور و دولت جمهوری اسلامی؛ بلکه تنها جمعی است برای گفتگوی علمی و تولید ادبیات در این حوزه؛ و لزوماً نظر مورد تأیید و پخته‌شده دبیرخانه و وزارت کشور تلقی نمی‌شود.
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا زیبایی‌نژاد؛ رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده، به تبیین ضرورت این نشست پرداخت و گفت: بررسی ابعاد مسئله، هدف این نشست است و قرار نیست در این نشست به پرسشی پاسخ داده شود، بلکه می‌توانیم دغدغه خود را به دغدغه جامعه علمی‌کشور تبدیل کنیم تا زمینه‌ای برای پاسخ به پرسش‌های مدنظر فراهم شود.
از این جلسه نباید انتظار طرح و لایحه داشت
وی با تأکید بر اینکه از این جلسه نباید انتظار طرح و لایحه داشت، افزود: در بحث تعامل دولت و خانواده می‌توان بحث را از دو منظر سیاست‌های عمومی‌که توسط دولت‌ها اتخاذ می‌شود و تأثیر آن بر خانواده نگاه کرد و از منظر دیگر سیاست‌هایی که ناظر بر خانواده اتخاذ می‌شود؛ که نشست ما معطوف به بخش دوم است. نکته دیگر این که وقتی از دولت صحبت می‌کنیم، کلیه قوا مدنظر است و نه فقط قوه مجریه؛ درحقیقت دولت در معنای حاکمیت از جمله شورای عالی انقلاب فرهنگی، مجمع تشخیص مصلحت نظام و سه قوه مقننه، اجرایی و قضائیه است.
مباحث نظری و عملی ناظر بر رابطه دولت و خانواده
زیبایی‌نژاد افزود: گاهی بحث‌ها نظری است و هدف، طراحی نظری تعامل میان خانواده و دولت با رویکرد دینی است و باید دید چه اصول و سیاست‌هایی را دولت در تعامل با خانواده اتخاذ کند. ازطرفی گاهی بحث را ناظر به عینیت جامعه پیش می‌بریم. به طور مثال می‌گوییم جمهوری اسلامی در حال و آینده با توجه به مختصات کشور ایران؛ چه سیاست‌های تعاملی را بایستی در ارتباط با خانواده پیگیری کند؟؛ باید گفت هر دو موضوع برای ما مهم است.
تعبیر امام علی(ع) این است که هر وظیفه‌ای که ثابت شد پیامبر و امام در منصب حاکمیت دارند، برای ولی فقیه هم ثابت است؛ اما با یک قید...
رئیس مرکز نحقیقات زن و خانواده بیان کرد: در ادبیات شیعی، پیامبران و ائمه‌اطهار به عنوان ولی و نماینده خداوند مسئولیت هدایت فرد و جامعه را برعهده دارند و وظایف عمده‌ای که ولی دارد شامل وظیفه تشریعی، تبلیغی و اجرائی در مقام حاکم است. هنگامی‌که ولی در منصب حاکمیت قرار می‌گیرد، باید دید چه وظایفی را در کشور اتخاذ می‌کند؟؛ در نامه 53 امام علی(ع) به مالک اشتر، به چهار وظیفه مهم حاکمیت اشاره شده است: اخذ مالیات عمومی، ایجاد امنیت اجتماعی در مرزها یا عداوت‌های داخلی، انتظام امور شهرها و سامان دادن به امور مردم و آبادانی شهرها.
وی با بیان اینکه در حال حاضر بر روی ساماندهی به امور مردم متمرکز می‌شوم، ادامه داد: در عصر غیبت ولی مشروع مسلمانان وظایفی دارد که حاکمان مأذون از امام هر عصر در زمان خود داشتند. تعبیر امام علی(ع) این است که هر وظیفه‌ای که ثابت شد پیامبر و امام در منصب حاکمیت دارند، برای ولی فقیه هم ثابت است؛ اما این موضوع یک قید دارد و آن مصلحت اجتماعی است و نه فردی.
کلمه«پس»کار را خراب می‌کند
حجت‌الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد تأکید کرد: گرفتاری ما از جایی شروع می‌شود که می‌خواهیم از این موضوع استنتاج کنیم و می‌گوییم چون امام، حق دخالت در مصلحت اجتماعی را داشت، پس دولت اسلامی نیز می‌تواند این مداخله را انجام دهد. کلمه «پس» کار را خراب می‌کند.
وی با بیان اینکه آن چیزی که در عینیت اجتماعی جهان امروز وجود دارد، دولت‌هایی هستند با ساختارهای مدرن و بوروکراسی خاص خود که با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کنند، افزود: اما چقدر باید به دولت‌های مدرن دخیل بست و انتظار معجزه از آنها را داشت؟ آیا باید مانند متفکران غربی گرفتار ایده دولت- خدایی شویم؟ یا باید معتقد شویم دولت‌ها شر لازم هستند که ما چاره‌ای جز پذیرفتن آنها نداریم و یا اینکه حد وسط میان این دو را بپذیریم؟
نباید تمام میوه‌ها را در سبد دولت بچینیم
زیبایی‌نژاد تصریح کرد: به نظر می‌رسد یکی از ابزار تحقق ولی فقیه در عصر غیبت به هنگام دخالت در شئون جامعه، دولت‌ها هستند؛ اما ابزار دیگری نیز در دست ولی فقیه هست که باید به آن متفکرانه نظر کرد. مانند سازمان‌های مردم‌نهاد، نهادهای عمومی، هیئت‌های مذهبی، جامعه روحانیت، جامعه علمی و نخبگان.
وی با تأکید بر اینکه بنابراین نباید تمام میوه‌ها را در سبد دولت بچینیم؛ چراکه برای ما ارمغانی در پی نخواهد داشت، به دو سؤال اشاره کرد و گفت: سؤال اول اینکه: آیا مداخله دولت‌ها در شئونات جامعه، مشروعیت دارد یا خیر؟ و سؤال دوم اینکه اگر مشروعیت دارد، این مشروعیت تا چه میزان است؟
مشروعیت مداخلات حکومت منوط به دو قید است
زیبایی‌نژاد ادامه داد: البته بحث اصلی ما این موضوع نیست و اجمالاً می‌پذیریم که دولت خود مشروعیت دارد؛ و نیز مداخلات دولت در شئونات جامعه و خانواده نیز مشروعیت دارند؛ اما مشروعیت مداخلات حکومت منوط به دو قید قدرت در مداخله و نه توهم قدرت؛ و وجود مصلحت در مداخله است.
دولت زمانی بایستی مداخله کند که در جامعه مطالبه عمومی شکل گرفته است
وی با طرح این پرسش که آیا حکومت تماینده جامعه مسلمین است و ابزار تحقق آمال آنها؟، ادامه داد: دولت در جایی بایستی مداخله کند که در جامعه حساسیت لازم را ایجاد کرده و مطالبه عمومی شکل گرفته است. در این زمان دولت به عنوان نماینده جامعه مسلمین در این امر دخالت می‌کند، اما اگر هنوز در جامعه حساسیت وجود نداشته باشد، مداخله ممکن است به شکاف دولت و ملت دامن بزند.
حکومتی که بتواند مسئله خود را به آرمان‌های جامعه تبدیل کند، حکومت موفقی است
رئیس مرکز مطالعات زن و خانواده در ادامه گفت: حکومتی که بتواند مسئله خود را به آرمان‌های جامعه نبدیل کند، حکومت موفقی خواهد بود. خانواده نهاد ارزشمندی در نگاه دینی ماست که در تعامل با دین می‌تواند به بازتولید ارزش‌های دینی کمک کند و دین با آموزش به کمک خانواده بیاید. بنابراین خانواده و دین در تعامل با یکدیگر هم‌افزایی می‌کنند و اگر هدف غایی خلقت بشر را عبودیت بدانیم، خانواده بهترین مسیری است که می‌تواند عبودیت را تحقق بخشد. بنابراین استحکام و کارآمدی خانواده از اهداف میانی دین است.
وی قدرت مواجهه با مسائل زندگی و اجتماعی را از ویژگی‌های خانواده موفق دانست و گفت: یکی از مهم‌ترین کارکردهای خانواده این است که فرزندان خود را جامعه‌پذیر کند، اما همین جامعه‌پذیری مشکلاتی را به وجود می‌آورد؛ چراکه تحول در ساختار سیاسی، حقوقی و اقتصادی در خانواده تأثیر می‌گذارد و به طور مثال تحول اقتصادی، خانواده را نبدیل به نهاد مصرفی می‌کند.
وی ادامه داد: خانواده نیز در این مسیر سهل‌ترین راه را برای مواجهه با شرایط جدید طی کرده و حدی از انطباق با جریان موجود را می‌پذیرد، لذا با مصرفی‌شدن بعد خود را کوچک می‌کند و تعداد فرزندان کم می‌شود. زیرا فرزندان مانند گذشته تولیدکننده نیستند، بلکه مصرف‌گرا هستند.
سؤالات عینی و نظری درخصوص رابطه دولت و خانواده
زیبایی نژاد در پایان این بحث با بیان اینکه این مباحث منجر به سؤالات نظری و عینی می‌شود، سؤالات نظری را به شرح زیر بیان کرد:
1. خانواده‌های خوداتکا موفق‌ترند یا خانواده‌های تحت‌الحمایت؟ یا باید حد وسط این دو را به عنوان خانواده خوب بپذیریم؟
2. رابطه الگوهای توسعه با خانواده چیست؟
3. آیا خانواده تابع سیاست مستقل است؟
4. آیا سیاستی که دولت‌ها در قبال خانواده اعمال می‌کنند در تمام عرصه‌ها یکسان است یا در عرصه‌های متفاوت است؟
5. خانواده چگونه از حیثیت خود در قبال دولت سالاری محافظت کند؟
وی در پایان پرسش‌های عینی خود را مطرح کرد و ادامه داد:
1. سیاست‌ها و قوانین معطوف به خانواده براساس چه تصویری از خانواده طراحی شده است؟
2. مداخله خانوادگی حکومت در قالب مصوبات قانونی و شبه‌قانونی، از چه قاعده‌ای پیروی می‌کند تا مصالح درازمدت خانواده را تأمین نماید؟
3. قانون‌گذار در حوزه خانواده و سیاست‌گذاری‌ها چه نقشی در خانواده‌ها داشته است؟
4. در آینده با چه جامعه و خانواده‌ای مواجه خواهیم بود و چه تغییری باید در سیاست خود در قبال خانواده داشته باشیم؟
5. خانواده و جامعه و نخبگان و نهادهای مردمی، چگونه باید با دولت مواجه شوند تا به سیاست‌هایی برسند که مسائل جامعه در آن تنظیم شود؟
در ادامه این همایش میزگرد تخصصی «بررسی و تبیین ابعاد نظری مناسبات خانواده و دولت» با حضور دکتر محمدتقی کرمی؛ رییس گروه مطالعات زنان و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی، دکتر تقی آزادارمکی؛ جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا زیبایی‌نژاد؛ رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده برگزار شد.
ما فکر می‌کنیم خانواده را می‌شناسیم، اما اتفاقاً آن را نمی‌شناسیم
در ابتدا آزادارمکی به بیان نظریه‌های مخنلف جامعه‌شناسی در زمینه مناسبات خانواده و دولت پرداخت و گفت: در این زمینه نظریه‌هایی همچون نظریه سلطه، استبدادی و تعاملی وجود دارد. برای اینکه به این بحث تحت عنوان مسائل دینی، اجتماعی و تاریخی بپردازیم باید بدانیم خانواده چیست؟
وی افزد: درخصوص چیستی خانواده؛ ما فکر می‌کنیم خانواده را می‌شناسیم، اما اتفاقاً آن را نمی‌شناسیم و تصویر درستی از خانواده نداریم.
این جامعه‌شناس تأکید کرد: در این زمینه معرفت غیرشخصی لازم است و نباید گرفتاری‌های خانوادگی خود را به این مسائل انتقال دهیم.
این که می‌گوییم دیروز خانواده گسترده بوده و امروز هسته‌ای است؛ بحث غلطی است/ مشکلات خانواده ایرانی به دلیل هسته‌ای بودن آن نیست
وی با بیان اینکه از دیگر مواردی که باید به آن توجه شود این است که خانواده امری تاریخی است، گفت: این که می‌گوییم دیروز خانواده گسترده بوده و امروز هسته‌ای است؛ بحث غلطی است. مشکلات خانواده ایرانی به دلیل هسته‌ای بودن آن نیست. پیوستگی بین خانواده، دولت و دین؛ ساحتی ایجاد کرده است که امکان ایجاد خانواده گسترده را به ایرانیان نداده است. به طور کلی جامعه ایرانی انقطاع نسلی ندارد. در حال حاظر همه در این دام افتاده‌ایم که خانواده هسته‌ای شده است. یکی از ویژگی‌های خانواده این است که در آن کارگزاری اتفاق افتاده است.
خانواده به عنوان پدیده منسجم، تابع دیگر نهاد اجتماعی نیست
این جامعه‌شناس افزود: خانواده به عنوان پدیده منسجم، تابع دیگر نهاد اجتماعی نیست؛ بلکه در خانواده کارگزاران مختلف مانند زنان، مردان و جوانان ظهور پیدا کرده‌اند.
باید دید آیا دولت می‌تواند کارگزاری موجود در خانواده را به خود منتقل کند
وی با اشاره به بحث نسل‌ها گفت: بحث دیگر بحث نسل‌هاست، که نهایت محصولی که در خانواده وجود دارد تولید روابط و مناسبات اجتماعی است که ساحتی است مرکب از اخلاق و فرهنگ. در حال حاضر فرهنگ را به وزارت ارشاد داده‌ایم؛ در حالی‌که اساس فرهنگ به خانواده بازمی‌گردد. خانواده برای سر و سامان دادن به اخلاق و فرهنگ ایجاد شده است. بنابراین باید دید آیا دولت می‌تواند کارگزاری موجود در خانواده را به خود منتقل کند.
در ادامه دکتر کرمی گفت: ایرانی‌ها همواره حکومت برایشان مهم بوده است و تصویری که از دولت در ذهن دارند پدرخوانده و دارنده کلید تمام مشکلات است و این تصویر در قانون اساسی ما نیز آمده است.
دامن زدن به مطالبات جامعه یکی از روش‌های رأی‌گیری دولت‌هاست
وی با تأکید بر اینکه دامن زدن به مطالبات جامعه یکی از روش‌های رأی‌گیری دولت‌هاست، صحبت خود را با طرح این پرسش به پایان رساند که آیا دولت صرف‌نظر از فراز و نشیب تاریخی، قابل مقایسه با آن چیزی است که در نهج‌البلاغه امیرمؤمنان به مالک اشتر گفته‌اند و آیا رفتار و سیاست ما معطوف به غایت است یا ما تنها مکلف به وظیفه هستیم و نه نتیجه؟
پاسخ حجت‌الاسلام و المسلمین زیبایی‌نژاد به دکتر محمدتقی کرمی
حجت‌الاسلام و المسلمین زیبایی‌نژاد در پاسخ به صحبت‌های دکتر کرمی بیان کرد: در نکات مطرح‌شده ایشان تردیدی داشتم و آن این که حکومت‌ها همیشه برای جامعه مهم و گاهی اهم بوده‌اندو دعوا بر سر حکومت‌ها این بود که حکومت‌ها در فرهنگ و اخلاق تأثیر گذاشته و ارزش‌های پایه‌ای قوی درست می‌کردند. درخصوص این که حکومت‌های فعلی قابل مقایسه با دولت و حکومت‌های قبلی بوده است یا نه؟ باید گفت: دولت‌ها وجه اشتراک داشته‌اند و حکومت‌هایی که مسئولیت کمتری را برای خود در نظر می‌گرفته‌اند کار را به مردم واگذار می‌کردند و تنها جایی پا به میان می‌گذاشته‌اند که قدرت آن کار را در اختیار داشتند مانند اقدام به راه‌سازی و جمع‌آوری خراج.
حکومت‌ها باید به گونه‌ای عمل کنند که نتیجه داشته باشد
زیبایی‌نژاد تصریح کرد: حکومت‌ها باید به گونه‌ای عمل کنند که نتیجه در بر داشته باشد. بنابراین در هنگام عمل مأمور به نتیجه هستیم.
گاهی اوقات حکومت با عدم مداخله زمینه‌ای را فراهم می‌کند که نهادهای اجتماعی و خانواده کار خود را بهتر انجام دهد
وی تأکید کرد گاهی اوقات حکومت با عدم مداخله زمینه‌ای را فراهم می‌کند که نهادهای اجتماعی و خانواده کار خود را بهتر انجام دهد و به گفته امام خمینی(ره) اگر مردم، برای دین خود هزینه نکنند، بی‌دین می‌شوند؛ لذا باید دقت کرد که تمام مناسبات مذهبی و حتی ساخت مسجد دولتی نشود. در حال حاضر این مناسبات دولتی شده است، اما عاشورا و نیمه شعبان ما هنوز مردمی است. لذا این خطر که مردم حساسیت خود را نسبت به این موارد از دست بدهند، وجود دارد.
حکومت‌ها باید افراد را توانمندسازی کنند
وی بیان کرد: حکومت‌ها باید افراد را توانمندسازی کنند؛ به این معنا که وقتی تصمیمی گرفته می‌شود افراد به عواقب آن توجه داشته باشند. انسان دارای فطرت خانواده‌گرایانه است و ساختاری که دین برای خانواده طراحی کرده مناسب این فطرت است و اولین جمع بشری به صورت طبیعی خانواده بوده است. باید در تاریخی بودن خانواده دقت کنیم و بدانیم فطری بودن خانواده ما را بی‌نیاز از ارزش‌های خانواده نمی‌کند.
اگر دولت به حوزه دین وارد شود، حتی می‌تواند عاشورا را نیز از مردم بگیرد
سپس دکتر آزادارمکی در پاسخ به سؤال دکتر کرمی گفت: ما متأسفانه به دام فضای آسیب‌شناسانه افتاده‌ایم و اگر دولت به حوزه دین وارد شود، حتی می‌تواند عاشورا را نیز از مردم بگیرد. نذر و صدقه نیز مخدوش شده است و این به علت حضور دولت است و به همین دلیل در خانواده‌ها گرفتاری داریم.
وقتی این تفاوت دیدگاه را داشته باشیم، دولت دخالت نمی‌کند و نتیجه آن فردگرایی نمی‌شود
آزادارمکی با تأکید بر اینکه بایستی رویکر آسیب‌شناسانه مورد نقد قرار گیرد، گفت: به طور مثال به جای این که بگوییم 20% ازدواج‌ها به طلاق منجر شده است، می‌توانیم بگوییم 80% ازدواج‌ها به طلاق نینجامیده است. وقتی این تفاوت دیدگاه را داشته باشیم، دولت دخالت نمی‌کند و نتیجه آن فردگرایی نمی‌شود.
باید جامعه‌شناسی براساس فرآیند تغییرات تاریخی جامعه توضیح داده شود
وی ادامه داد: در دانش اجتماعی، اعتقادی به آسیب‌شناسی ندارم و باید جامعه‌شناسی براساس فرآیند تغییرات تاریخی جامعه توضیح داده شود.
در ادامه در پاسخ به این اظهارات، حجت‌الاسلام‌المسلمین زیبایی‌نژاد بیان کرد: پیش‌فرض آقای آزاد این است که خوب و بد نداریم. بسیاری از جامعه‌شناسان قائل به فروپاشی خانواده نیستند؛ بلکه قائل به تحول جامعه هستند و می‌گویند اگر جامعه‌شناسی می‌خواهد اوضاع را توصیف کند، نباید ارزش‌گذاری داشته باشد.
نگرانی ما از سیر تحولات است
وی افزود: در حالی‌که اگر فرض کنیم که ارزش‌های پایداری داریم، می‌توانیم نسبت به این تحولات داوری کنیم. نگرانی ما از سیر تحولات است؛ چراکه در گذشته هر 12 ازدواج به یک طلاق انجامیده و اکنون هر 6 ازدواج منجر به یک طلاق می‌شود. ازطرفی در مثلث خانواده، دولت و دین بایستی مشخص شود منظور از دین چیست؟
نمی‌توان نگاه آسیب‌شناسانه را از جامعه حذف کرد
سپس کرمی گفت: نمی‌توان نگاه آسیب‌شناسانه را از جامعه حذف کرد و جامعه‌شناسی بر اساس آسیب‌شناسی شکل گرفته است.
وی افزود: باید دید آیا از دولت در قبال خانواده انتظار مداخله داریم یا خیر؟ و آیا این مداخله در ناحیه ارزش‌هاست یا عینیت؟؛ به شکل حمایت است یا تصدی‌گری؟
دولت سیاست خود را براساس آسیب‌شناسی گذاشته است و نه روند تاریخی
در ادامه آزادارمکی در خصوص این انتقادات بیان کرد: ارزش‌گذاری با آسیب‌شناسی متفاوت است. آسیب‌شناسی بحث مفصلی است که معتقدم تنها در ایران رخ می‌دهد و دولت سیاست خود را براساس آسیب‌شناسی گذاشته است و نه روند تاریخی.
دولت حق ندارد در کانون خانواده دخالت کند
وی افزود: دولت حق ندارد در کانون خانواده دخالت کند، بلکه باید خود را همکار، همراه و خادم خانواده بداند و نه مداخله‌گر. منظورم از خادم این نیست که نوکر خانواده باشد، بلکه منظور این است که سیاست‌های دولت حمایتی باشد و نه مداخله‌گرایانه. خانواده در سطح کالبدی حیات فیزیکی و جسمانی، نیازمند دولت، نظام سیاسی و اجتماعی است و دولت‌ها موظف به فراهم‌سازی شرایط خانواده از جمله بهداشت، تغذیه و امکانات زندگی هستند.
خانواده نیازمند ساماندهی و هویت‌یابی بوده و این امر در اختیار خود خانواده است
این استاد دانشگاه ادامه داد: خانواده نیازمند ساماندهی و هویت‌یابی بوده و این امر در اختیار خود خانواده است و خانواده خود محتوای عمل خود را می‌سازد. در این جا به رابطه دین و خانواده می‌رسیم؛ چراکه حوزه دین است که محتواسازی می‌کند و نه دولت.
دولت باید نقش میان‌داری داشته باشد
آزادارمکی در پایان اظهار کرد: دولت باید نقش میان‌داری داشته باشد و محتوای خانواده را خود خانواده و عقلانیت سنتی برای ساخت فرهنگ و الزامات آن پیدا کند. حوزه دین در این مورد به محتوای خانواده کمک می‌کند و نه دولت دینی.
من معتقدم دولت باید به عنوان حامی آخر به میان آید
سپس حجت‌الاسلام والمسلمین زیبایی‌نژاد بیان کرد: گاهی تصویری آرمانی از خانواده داریم، اما واقعیت خانواده این است که 6 ساعت فرزندان خود را پای رسانه ملی یا غیرملی می‌گذارد که بخشی از فرهنگ و تربیت آن فرزند را شکل می‌دهد.
وی افزود: مداخله حکومتی در عرصه خانواده، عقلانیت جدیدی ایجاد می‌کند و من معتقدم دولت باید به عنوان حامی آخر به میان آید. خانواده باید خود را جمع کند و خانواده‌ها را نباید سربار اعانه‌های دولت کنیم. اگر خانواده اکثریت توان و ظرفیت خود را به‌کار گیرد، می‌تواند از حداقل امکانات برخوردار باشد و اگر اینگونه نشد، دولت باید دخالت کند. بنابراین به جای بحث بر سر مداخله‌گر بودن یا نبودن، بایستی به یک الگو از تعامل دولت و خانواده برسیم و دولت را متقاعد کنیم براساس یک مکانیسم عقلانی، سیاست‌گذاری داشته باشد.
تا زمانی که تلقی خود را از خانواده، دولت و دین مشخص نکنیم، بسیاری از سؤالات راه به جایی نمی‌برد
در ادامه محمدتقی کرمی، در جمع‌بندی این میزگرد بیان کرد: وقتی بحث در مناسبات خانواده و دولت مطرح می‌شود، ناخودآگاه این مناسبات به عنوان پیش‌فرض پذیرفته شده است. حتی کسانی که قائل به مداخله دولت نیستند، معتقدند دولت باید مداخله حداقلی داشته باشد و این مداخله باید حمایتی باشد و دولت‌ها نمی‌توانند در مقابله خانواده با ارزش‌ها سکوت کند. بنابراین چالشی که به وجود می‌آید این است که تا زمانی که تلقی خود را از خانواده، دولت و دین مشخص نکنیم، بسیاری از سؤالات راه به جایی نمی‌برد.
این استاد دانشگاه افزود: تصویر ما از خانواده یک خانواده آرمانی است؛ حتی اگر خودمان در یک خانواده آرمانی نباشیم. وقتی می‌گوییم خانواده پویاست، منظورمان این نیست که خانواده آرمانی را پویا کنیم؛ بلکه همین خانواده موجود را باید پویاتر کنیم.
کسانی که می‌خواهند خانواده را آرمانی کنند، خانواده ایرانی را بر زمین می‌زنند
وی در پایان خاطرنشان کرد: موضع من و نه موضع جلسه، این است که کسانی که می‌خواهند خانواده را آرمانی کنند، خانواده ایرانی را بر زمین می‌زنند. دولت باید پشت سر خانواده‌ها باشد و باید در خانواده‌های با ریسک بالا دخالت کند.
