دومین پیش‌همایش از همایش بین‌المللی علامه طباطبایی دیروز با حضور تنی چند از اساتید حوزه و دانشگاه، در دانشگاه الزهرا برگزار شد.
به گزارش خبرنگار مهرخانه، در ابتدای این همایش دکتر سهیلا جلالی؛ استاد دانشگاه، مقاله‌ای را با عنوان «حقوق و تکالیف زن در ازدواج؛ از نگاه علامه طباطبایی» ارائه کرد.
وی با بیان اینکه هریک از زن و شوهر رکن اصلی خانواده بوده و از حقوق و تکالیفی نسبت به یکدیگر برخوردارند، گفت: قرآن کریم حقوق و وظایف هر یک از زن و شوهر را تبیین کرده است.
نحوه تعامل شوهر با همسر خود باید بر اساس عرف پسندیده بین مسلمانان باشد
جلالی با اشاره به مشترک بودن برخی از این حقوق، گفت: معاشرت به معروف؛ مهم‌ترین حق مشترک زوجین است که علامه طباطبایی محدوده معروف را عرف معمول بین مردم دانسته و آن را متضمن هدایت عقل، حکم شرع و آداب حسنه می‌شمرد و با توجه به آیات متعدد تأکید می‌کند که نحوه تعامل شوهر با همسر خود باید بر اساس عرف پسندیده بین مسلمانان باشد و حتی در طلاق نیز باید این کار به گونه‌ای پسندیده صورت پذیرد و تنها نباید به ظاهر احکام دینی عمل کرد و روح آن را نادیده گرفت.
نظر علامه درخصوص مهر و نفقه زن
این استاد دانشگاه ادامه داد: دریافت مهر و نفقه، از حقوق خاص زنان در زندگی مشترک است. علامه تصریح می‌کند زن و شوهر با پیوند ازدواج، شخصی واحد شده و ضررزدن به دیگری در واقع ضرر و ظلم به خود است؛ لذا مردان باید مهر را با عنوان عطیه‌ای به زنان پرداخت کنند. همچنین مرد باید در پرداخت نفقه زن، مطابق وسع خویش اقدام کرده و حوائج زن را بر طرف سازد.
قیومیت مرد بر همسرش به معنای سلب آزادی از اراده زن نیست، بلکه تنها به استماع از او منحصر است
وی درخصوص قیومیت مرد بر زن گفت: علامه براساس آیه 34 سوره نساء، قیومیت مردان بر زنان را عام دانسته و منحصر به همسر خویش نمی‌کند و البته آن را به جهات عمومی مرتبط به زندگی اجتماعی نظیر قضا محدود می‌سازد. ایشان معتقد است ادامه آیه به عنوان فرعی از این حکم مطلق، به زناشویی اختصاص دارد و تکلیف زن در قبال شوهر خویش را که از نظر وی اطاعت از او است، تبیین می‌کند، اما علامه تأکید دارند که قیومیت مرد بر همسرش به معنای سلب آزادی از اراده زن نیست، بلکه تنها به استماع از او منحصر است.
تقابل اندیشه‌های نواندیشی افراطی و آراء علامه
در ادامه دکتر فتحیه فتاحی‌زاده؛ استاد دانشگاه، سخنرانی خود با عنوان «بررسی و نقد نواندیشی افراطی نسبت به مسائل زنان با تأکید بر اندیشه‌های علامه طباطبایی»را آغاز کرد و گفت: برای مقدمه ابتدا باید دانست که منظور از نواندیشی افراطی چیست؟؛ مقصود از آن نوع نگاهی است که در راستای آشتی مدرنیته با دین ایجاد شده است و در آن تحلیلی از دین بیان شده که عملاً به کنار گذاشتن دین از زندگی رسیده است.
علامه معتقد است دین را بدون پیوند با عالم ماورا نمی‌توان به طور جامع درک کرد
وی ادامه داد: در نگرش نواندیشی افراطی، تساوی به معنای برابری زن و مرد مطرح است. از جمله پایه‌های فکری این تفکر روش تجربی و امپریستی است. در این نگرش برای شناخت دین لازم است از طریق تجربه و براساس اوصاف بشری ورود کرد و مسائل ماورایی و متافیزیکی در فهم دین، مغفول مانده و احیاناً انکار شده است. درحالی‌که علامه معتقد است دین را بدون پیوند با عالم ماورا نمی‌توان به طور جامع درک کرد. تاریخ‌مندی متون دینی و وابستگی نص با واقع؛ رابطه‌ای دیالکتیکی است. با این تفسیر که معنای متون ثابت نیست و همراه با فرهنگ در حال رشد است؛ لذا دلالت نصوص از حقیقت به مجاز، در حال تغییر است.
به نظر علامه، تفاوت‌های تشریعی زن و مرد ریشه در تکوین دارد
فتاحی‌زاده با بیان اینکه در اندیشه علامه قرآن با لحاظ واقعیت‌های موجود، به اصلاح آداب و عادات عرب پرداخته و شرایط مخاطبان را در نظر داشته است؛ گفت: در این صورت دیگر قرآن تأییدکننده عناصر منفی یا لغزش‌های حاکم در فرهنگ جامعه نخواهد بود. نگرش نواندیشی افراطی تساوی زن و مرد را به آیات تساوی در خلقت مستند کرده و تفاوت‌های حقوقی آن دو را مربوط به دلالت تاریخی- اجتماعی می‌دانند؛ در حالی‌که به نظر علامه، تفاوت‌های تشریعی زن و مرد ریشه در تکوین دارد.
وی ادامه داد: در تفکر نو اندیشی دلالت فحوا که همان استنباط مفسر است، بر اساس شرایط اجتماعی تغییر می‌کند؛ این امر متغیر، زمینه تفسیرهای متغیر را فراهم می‌کند. قرائت‌پذیری دین، ثبات احکام و قوانین را متزلزل می‌کند و در نهایت دینی پویا بدون پایایی و جاودانگی بر جا می‌گذارد؛ اما در اندیشه علامه، پویایی و پایایی دو عنصر لاینفک بوده و نمی‌توان یکی را بدون دیگری پذیرفت.
اگر علامه را برجسته‌ترین شخصیت علمی جهان تشیع در قرن بیستم بنامیم؛ سخنی به گزاف نگفته‌ایم
سپس حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا زیبایی‌نژاد؛ رئیس مرکز مطالعات زن و خانواده حوزه علمیه؛ به عنوان آخرین سخنران این همایش، درخصوص زن در دیدگاه علامه طباطبایی، گفت: اگر علامه را برجسته‌ترین شخصیت علمی جهان تشیع در قرن بیستم بنامیم؛ سخنی به گزاف نگفته‌ایم. بر جستگی این عالم فرزانه مرهون چند ویژگی است؛ روز آمدی، جامعیت علمی، تفکر اجتماعی و جریان‌سازی علمی.
وی افزود: مباحث علامه درباره شخصیت، جایگاه اجتماعی و حقوق و مسئولیت‌های زن را در آیات مختلف می‌توان پی گرفت، اما مهم‌ترین مباحث را ذیل آیه 228 سوره بقره، آیه 2 و 34 سوره نساء و آیه 18 زخرف مشاهده می‌کنیم.
مبانی علامه طباطبایی چیست؟
زیبایی‌نژاد با بیان اینکه برای فهم دقیق دیدگاه علامه، لازم است مبانی ایشان را شناخت، گفت: منظور از مبانی، مباحثی غیرجنسیتی است که پیش‌فرض فهم یا قبول مباحث ایشان درباره زن است.
وی به برخی از مبانی علامه طباطبایی اشاره کرد و گفت: هدف‌مندی و حکیمانه‌بودن خلقت؛ هماهنگی تکوین و تشریع و یا به عبارت دیگر هماهنگی حقوق زن و مرد با فطرت آنان؛ نظام‌مندی حقوق و ضرورت فهم نظام‌مند (و شبکه‌ای) حقوق زن و مرد؛ پرهیز از حقوق‌زدگی و ضرورت پیوند میان حقوق و اخلاق (به‌ویژه در روابط خانوادگی)؛ عدالت به معنای رعایت تناسب میان تکوین و تشریع، میان جایگاه‌ها، کارکردها و حقوق؛ ضرورت اتخاذ نظام تربیتی مناسب با اهداف دین؛ و اختیار ویژه حاکم اسلامی در حوزه مباحات؛ برخی از مبانی علامه طباطبایی است که بر اساس این مبانی ایشان مباحث جنسیتی مورد نظر را نیز صورت‌بندی می‌کند.
اصول دیدگاه علامه درباره شخصیت و حقوق زن
رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده اصول دیدگاه علامه درباره شخصیت و حقوق زن را چنین بر شمرد: برابری انسانی و ارزشی زن و مرد؛ مکملیت زن و مرد؛ تمایزات تکوینی در جسم و روح؛ تمایزات کارکردی (تمایز در جایگاه و نقش)؛ تمایزات عادلانه در حقوق و مسئولیت‌ها؛ ابتنای ساختار خانواده و نظام حقوقی زن و مرد بر فطرت؛ ضرورت حاکمیت فضای اخلاقی بر روابط خانوادگی؛ و تعلق ویژه زن به خانواده.
علامه بر این باور است که منشأ اصلی فرودستی زنان ظلم مردان به آنها بوده است. تفاوت دیدگاه شهید مطهری و علامه درخصوص منشأ اصلی ظلم به زن
وی افزود: علامه بر این باور است که منشأ اصلی فرودستی زنان ظلم مردان به آنها بوده است. در اینجا شهید مطهری بر استاد خود خرده می‌گیرد و این دیدگاه را تقویت می‌کند که علت اصلی فرودستی زنان جهالت است؛ نه ظلم به آنها. نتیجه این اختلاف دیدگاه در بر نامه‌های اصلاحی دیده می‌شود؛ به نظر شهید مطهری راه از میان برداشتن فرودستی زنان، انقلاب سفید و رفع جهالت یا اصلاح نظام تربیتی است، نه انقلاب سرخ؛ و محال است که بتوان زن و مرد را به مثابه دو طبقه در مقابل یکدیگر صف‌بندی کرد.
زیبایی‌نژاد در پایان خاطرنشان ساخت: باید توجه کرد که پژوهشگرانی که در موضوع زن در اندیشه متفکران شیعه مطالعه می‌کنند، نقاط متمایز دیدگاه علامه طباطبایی، شهید مطهری، آیت‌الله جوادی‌آملی و آیت‌الله مصباح را مورد توجه قرار دهند و از ارجاع سخنان آنان به یکدیگر، بدون مطالعه کافی اجتناب کنند.
