به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات زن و خانواده، در ادامه مراسم افتتاحیه دفتر تهران این مرکز میزگردی تخصصی با عنوان «بایسته‌های پژوهش و نحوه تعامل مراکز پژوهشی در عرصه زن و خانواده» با حضور دکتر فهیمه فرهمندپور؛ مشاور امور بانوان وزارت کشور و رئیس مرکز مطالعات زن و خانواده دانشگاه تهران و دکتر فریبا علاسوند؛ عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده، برگزار گردید.
در ابتدای این نشست فاطمه قاسم‌پور؛ عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده بیان کرد: دغدغه‌ای که موجب طراحی این نشست شد، خلأ نظریه‌پردازی در حوزه زنان است؛ همان‌طورکه مقام معظم رهبری در نشست اندیشه‌های راهبردی، یکی از مهم‌ترین مسائل زنان در این عرصه را خلأ نظریه‌پردازی عنوان کردند، مرکز تحقیقات زن و خانواده که یک نهاد پژوهشی است، امروز در افتتاحیه رسمی دفتر تهران، این نشست را طراحی کرد تا این دغذغه با حضور پژوهشگران این عرصه بررسی شود و در مورد آن بحث و تبادل نظر صورت گیرد و موانع پژوهش‌های مبتنی بر نیازهای جامعه مخاطب، احصا گردد.
بسیاری، دور باطل می‌زنند و با استفاده از پژوهش‌های کشورهای دیگر، مسائل جامعه ما را مطالعه می‌کنند
در ابتدای این میزگرد علاسوند با بیان این‌که صحبت‌های خود را در دو محور پیگیری خواهد کرد، عنوان داشت: محور اول در خصوص پژوهش و ضرورت آن در حوزه مطالعات زن و خانواده است. ما باید به سمت پژوهش‌های جدی‌تر در این عرصه برویم. مشکل اول به خصوص در حوزه پژوهش‌های غیردینی در این عرصه، این است که پژوهش زنان یک پژوهش عینی است و بسیاری، دور باطل می‌زنند و با استفاده از پژوهش‌های کشورهای دیگر، مسائل جامعه ما را مطالعه می‌کنند که بسیاری از این پژوهش‌ها نیز مربوط به دهه‌ها 60 و 70 میلادی است. البته ما انتظار داشتیم اعضای این تفکر از کلیدواژه‌های جدیدی برای تحلیل مسائل زنان استفاده کنند، اما متأسفانه تحقیقات روزآمدی ندیدیم. حتی به نگاه‌های متکثر در کشورهای دیگر نیز توجهی نداشتند و این مسئله، این بی‌اعتمادی را به وجود می‌آورد که دغدغه‌ها بیشتر سیاسی است.
وی افزود: کماکان منازعه بین ادبیات توسعه و مخالف توسعه وجود دارد. ادبیات مخالف توسعه تکلیف خود را از نظر علمی مشخص نکرده است. از سوی دیگر، مقام معظم رهبری از واژه پیشرفت به جای توسعه استفاده کرده‌اند، اما باید ببینیم این پیشرفت در حوزه زنان به چه معناست. کماکان مفهوم برابری در جهان مسلط است، اما ما هنوز نتوانسته‌ایم تکلیف خود را با برابری مشخص کنیم. دین، پرچم‌دار برابری است، اما باید ببینیم چرا دائم این‌گونه معرفی می‌شویم که می‌خواهیم زاویه مشخصی با برابری داشته باشیم. صرفاً ادبیات مخالفان توسعه کفایت نمی‌کند.
فقدان مسئله‌یابی بر اساس فهم بومی از مسائل
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده با اشاره به فقدان مسئله‌یابی براساس فهم بومی از مسائل، خاطرنشان کرد: در جلسه‌ای که فمینیست‌ها تشکیل داده بودند به این نتیجه رسیدند که در رابطه با مسائل زنان نیاز به ایران‌گردی دارند. آنها می‌گفتند وقتی در یکی از استان‌های جنوبی دیدگاه برابری را مطرح کردیم، اولین مخالفان آن زنان بودند، زیرا مسائلی مانند اشتغال و برابری به کار آنها نمی‌آمد، اما معتقد بودند مهریه مزیتی برای آن‌هاست. این مسئله فاصله بین فهم زنان توده و فعالان زن را نشان می‌دهد.
نهادهای پژوهشی باید مسائل زنان را از شهرستان‌ها و استان‌ها بگیرند و بعد به سمت پایتخت بیایند؛ نه برعکس
وی در ادامه گفت: ما گاهی فکر می‌کنیم تمام مسائل زنان کشور مسائل زنان پایتخت است، اما نهادهای پژوهشی باید مسائل زنان را از شهرستان‌ها و استان‌ها بگیرند و بعد به سمت پایتخت بیایند؛ نه برعکس. کسی از عواقب وخیم مشکلات زنان خبر ندارد و مسئله‌ها گاهی فانتزی و مسئله زنان طبقه متوسط پایتخت‌نشین می‌شود. پژوهش نیاز به جریان آزاد دارد، اما اگر پژوهشگر احساس آزادی نکند، منتهی به ایجاد علم فرمایشی می‌شود. اگر دانشمند از بحث‌کردن بترسد، به نتایج خوبی نمی‌رسد. حتی ما نیاز به اعلام یک کمپین علمی داریم تا تمام طرفین دعوا بر سر یک میز بیایند.
هم‌چنان‌که حرف‌های فمینیست‌ها درد آن استان‌ها نیست، حرف‌های ما طلبه‌ها هم درد آنها نیست
در ادامه این میزگرد دکتر فرهمندپور بیان داشت: من مسئله‌ای را که خانم علاسوند مطرح کردند و گفتند نهادهای علمی درگیر شرایط میدان هستند و آن را متوجه کسانی دانستند که با مبانی غربی غیربومی پژوهش می‌کنند، به طور جدی متوجه حوزه‌های دروس و پژوهش حوزوی و دینی می‌دانم؛ هم‌چنان‌که حرف‌های فمینیست‌ها درد آن استان‌ها نیست، حرف‌های ما طلبه‌ها هم درد آنها نیست.
دغدغه خانواده در مردان کاسته شده است
وی خاطرنشان کرد: وقتی مقام معظم رهبری می‌گویند اشتغال زنان اولویت ما نیست، در این مسئله تردید نکنید، اما چه می‌شود در میان زنان جامعه ما ورود به اشتغال و نان‌آوری دغدغه شده است؟ بخشی از این مسئله به شرایط اقتصادی برمی‌گردد، اما ما آنقدر که برای زنان باید و نباید تعیین کرده‌ایم؛ چه باید بکنید و چه نباید بکنید را برای مردان تعریف نکرده‌ایم. دغدغه خانواده در مردان کاسته شده است. اگر قرار است مراکز علمی دینی به اشتغال زنان موضع بگیرند، باید ببینند چه شده که این اتفاق افتاده است. ما مخالف‌خوانی کردیم، اما مفهوم‌سازی نکردیم.
باید ببینیم چه اتفاقی افتاده که هنوز اشتغال و ممانعت از ورود زنان به عرصه‌های مدیریتی دغدغه زنان است
مشاور امور بانوان وزارت کشور اظهار داشت: مسائل زنان را حل کنید و به پرسش‌های جامعه پاسخ دهید. وقتی از من در مورد تعدد زوجات می‌پرسند، می‌گویم برای این‌که دین باید پاسخی به مسئله واقعی جامعه باشد، اما دغدغه و مسئله جامعه فقط این نیست. هنوز اشتغال و ممانعت از ورود زنان به عرصه‌های مدیریتی دغدغه جامعه ماست، اما باید ببینیم چه اتفاقی افتاده که این مسئله دغدغه زنان شده است. ما باید تعامل بین بخش‌های علمی در گذشته را آسیب‌شناسی کنیم تا ببینیم چه مشکلاتی در این تعامل وجود داشته که ادامه پیدا نکرده است.
یکی از آسیب‌ها وجود رانت‌های ارتباطی بین مراکز پژوهشی و دولت‌هاست
فرهمندپور با بیان این‌که جا دارد نسبت بین حاکمیت و مراکز علمی را مشخص کنیم، عنوان داشت: یکی از آسیب‌ها وجود رانت‌های ارتباطی بین مراکز پژوهشی و دولت‌هاست. این رانت‌ها بیشتر ناظر به اعتمادی است که دولت‌ها متناسب با مبانی نظری خود به حوزه‌های پژوهشی مرتبط با این مبانی نظری داشتند. در دولت قبل مرکز امور زنان 80 درصد از پژوهش‌هایش را به یک مرکز پژوهشی داده بود که به نظر من صلاحیت نداشت.
حوزه پژوهشگری در معرض آفت عزلت‌نشینی است
در ادامه این نشست دکتر علاسوند با بیان این‌که حوزه پژوهشگری در معرض آفت عزلت‌نشینی است، اظهار داشت: فکر می‌کردیم اگر یک نهاد حوزوی مرکز پژوهشی تشکیل دهد، از این آفت بری می‌شود؛ به دلیل تبلیغ طلبه‌ها، اما این آفت متوجه مراکز علمی ما شده است. در تعدد زوجات ما می‌توانستیم آن را چندوجهی ببینیم، اما ندیدیم و فکر کردیم وظیفه ما فقط حفاظت از این حکم دینی است. به بندرعباس که سفر کرده بودم، امام جمعه این شهر به خاطر وضعیت زنانی که به دلیل سوءاستفاده از این حکم قربانی شده بودند و کسی هم به داد آنها نمی‌رسید، اشک می‌ریخت. در کنار صیانت از این حکم شرعی که درصدد حل یک مسئله اجتماعی است، مسئله‌هایی که این زنان با آن مواجه هستند نیز باید مورد پژوهش قرار گیرد.
وقتی از مسائل مردم بی‌اطلاع باشیم، پژوهش‌مان از مسائل جامعه منفک شده است
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده گفت: از برکتی که در حوزه به عنوان یک نهاد پژوهشی وجود دارد، خودمان را محروم نکنیم. وقتی از مسائل مردم بی‌اطلاع باشیم، پژوهش‌مان از مسائل جامعه منفک شده است. متأسفانه دیوار سنگینی بین دغدغه‌های مردم و مسئولین وجود دارد. مشکل دیگر ما این است که وقتی پژوهش درون بدنه حاکمیتی می‌آید، خفه می‌شود؛ چون گلوی آن به دست مسئولین حاکمیتی است. پژوهشگر نمی‌تواند در جلسات آزاد حرف بزند؛ چون خانم یا آقای فلانی در جلسه حضور دارد و مسئله علمی را یک عنصر حکومتی به پژوهشگر دیکته می‌کند.
صحنه کشور خود را به عرصه منازعه و دعوا تبدیل کرده‌ایم
وی با بیان این‌که نیاز داریم ارتباطات بین نهادهای پژوهشی و حاکمیتی و مردم و حاکمیت به بلوغ برسد، خاطرنشان کرد: ما صحنه کشور خود را به عرصه منازعه و دعوا تبدیل کردیم و در این وضعیت کار پژوهشی طاقت‌فرسا می‌شود. ما هم‌افزایی را در عرصه ارتباطات تجربه نکرده‌ایم. متأسفانه در میان ما گپ علمی وجود دارد و ما برای ایجاد سازوکارهایی برای شکل‌گیری این ارتباط نیز کار نکرده‌ایم. برای همین دغدغه پژوهشگران، دغدغه مسئولان و مردم نیست و برعکس.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات زن و خانواده افزود: من گاهی رادیکال‌ترین حرف‌هایم را در کشورهای اروپایی زدم و آنها بدون برخورد بد حرف مرا می‌فهمیدند. در ایتالیا مورد سؤال قرار گرفتم و پاسخ دادم، اما تنها کسی که واکنش بدی به حرف‌های من نشان داد یک دانشجوی ایرانی بود، در حالی‌که بقیه به دنبال فهم بودند. یکی از آنها می‌گفت اگر ما این‌گونه به مسئله زن و مرد نگاه می‌کردیم، می‌توانستیم بخشی از مشکلات جامعه خودمان را حل کنیم.
بیش از آن‌که نیازمند نهادسازی باشیم، نیازمند نهادینه‌سازی هستیم
دکتر فرهمندپور با بیان این‌که ما بیش از آن‌که نیازمند نهادسازی باشیم، نیازمند نهادینه‌سازی هستیم، گفت: ما سازوکار داریم، اما اجرای آن سازوکارها نهادینه‌شده و قائم به سلایق فردی است. به دلیل رانت‌های پژوهشی ضابطه‌ای مشخص شد که براساس آن حداقل 70 درصد قراردادهای پژوهشی مراکز دولتی باید با مراکز پژوهشی دانشگاه‌ها باشد، اما رانت فردی تبدیل به رانت دانشگاهی شد. معاونت پژوهشی شورای فرهنگی اجتماعی زنان در سال 89 فراخوان اولویت‌های پژوهشی سال 90 را اعلام کرد و ما به آنها 8 پروپوزال دادیم، اما تا امروز یک برگ کاغذ جواب رسمی به نامه رسمی ما نیامده است. مشکل نهادینه‌سازی باید به صورت جدی حل شود.
در ادامه دکتر علاسوند گفت: الان نهادهای واسطی تشکیل شده‌اند که نیاز به کار تحقیقاتی دارند. بسیاری از این نهادها بیمار متولد می‌شوند و بیمار کار می‌کنند. ما کلیت نظام سلطه را قبول نداریم، اما این نظام درون خودش انسجامی دارد که موفق است. در آلمان واسطه‌گری بین موجر و مستأجر به‌گونه‌ای عمل می‌کند که یک نفر 50 سال در یک خانه مستأجر است و یک یا دو دهه حتی اجاره بالا نمی‌رود. در واقع، نهاد واسطه منافع خودش، موجر و مستأجر را با هم می‌بیند که می‌شود عدالت اجتماعی، اما نهاد واسط در کشور ما تبدیل به نهادی بیمار می‌شود؛ نهادی که می‌خواهد دست پژوهشگر را به مردم بدهد، تنها به سود اقتصادی خود فکر می‌کند؛ یعنی نهاد واسط درستی برای بهینه‌سازی این ارتباط نداریم.
محتوای نظریه‌های ما قرآن و حدیث است
در ادامه این نشست، مشاور امور بانوان وزارت کشور با اشاره به این‌که به جای پرداختن به مسائلی که قرار است تنها مشکلات نظری را حل کند، باید به مسائل کاربردی نیز فکر کنیم، اظهار داشت: مقام معظم رهبری فرمودند 3 مشکل را حل کنید. ما احتیاج به نظریه‌پردازی داریم، اما محتوای نظریه‌های ما قرآن و حدیث است. از سوی دیگر نیازمند گفتمان‌سازی هستیم؛ یعنی دستاورد علمی مثل هوا برای مردم در معرض تنفس قرار گیرد و در مرحله بعد نیز این گفتمان اجرایی شود. عناوین کلی مشکلات باید تبدیل به دغدغه شوند.
چقدر زن‌ها را درست کنیم تا جامعه درست شود؟! حل مسائل ما نیاز به تربیت مردان و گفتمان‌سازی دارد
فرهمندپور عنوان داشت: مشکل امنیت زنان به‌طور جدی در سطح کشور وجود دارد. این امنیت ابعاد مختلفی دارد که بخش جدی آن به امنیت خانوادگی برمی‌گردد. تعدد زوجات، ازدواج موقت و طلاق‌های شرعی بدون ثبت رسمی و قانونی احساس امنیت زنان را تهدید می‌کند. مشکل دیگر زنان، امنیت معیشت است. بسیاری از زنان ما دغدغه لقمه سفره فرزندان‌شان را دارند و برای همین به شغل و وام گرفتن فکر می‌کنند. حل این مسائل نیاز به تربیت جامعه مردان وگفتمان‌سازی دارد. چقدر زن‌ها را درست کنیم تا جامعه درست شود؟!
وی افزود: مشکل دیگر ما امنیت اجتماعی و برخورد با آسیب‌های اجتماعی است. زنان ویژه امروز مهم‌ترین عامل انتقال بیماری‌های مقاربتی هستند. آنها را به رسمیت بشناسیم و یاد بدهیم که رفتارشان را با کمترین آسیب بهداشتی انجام دهند یا این‌که چشم‌مان را به روی آنها ببندیم؟ بزه‌های خرد و دختران فراری از دیگر آسیب‌های اجتماعی هستند که باید ببینیم چه برخوردی باید داشته باشیم که مناسب باشد. افسردگی در میان دختران، ناشی از احساس نابرابری، بازماندگی از خانواده، رشد و تحصیل نیز از این مسائل موجود در میان زنان است که باید ببینیم با وضع موجود چه می‌توان کرد.
