نشست علمی «حکم حجاب عمومی بانوان بر اساس آیه 31 سوره نور» با حضور جمعی از اساتید و پژوهشگران حوزوی روز پنج شنبه یکم بهمن ماه در مرکز تحقیقات زن و خانواده در قم برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات زن و خانواده، نشست علمی «حکم حجاب عمومی بانوان بر اساس آیه 31 سوره نور» با ارائه حجت الاسلام مهاجر میلانی (دام عزه)، عضو هیات علمی مرکز و نقد حجت الاسلام والمسلمین قائنی(دام عزه) از اساتید سطوح عالی حوزه علمیه قم برگزار شد.
حجت الاسلام مهاجر میلانی (دام عزه) در این نشست علمی در سخنانی اظهار داشت: در ترتیب و تاخیر آیاتی که درباره حجاب نازل شده است، برخی علما آیه 31 سوره نور را بر اساس شواهد و قرائن، آخرین آیه می دانند که از این جهت از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
وی با بیان اینکه از میان تفاسیر آیه 31 سوره نور، چهار برداشت معروف را مورد بحث و بررسی قرار می دهیم، خاطرنشان کرد: یک برداشت مشهور از ابن عباس است که وجه و کفین را از وجوب حجاب استثنا می داند و برداشت دیگر از محقق داماد و برخی علمای تشیع و تسنن است که این آیه را تجویزی برای اظهار عمدی ندانسته و استثنایی برای وجوب حجاب متصور نیست.
وی در ادامه افزود: برداشت دیگری که از این آیه وجود دارد، بر این اعتقاد است که اگر علم به وجود ناظر باشد، حتی باید وجه و کفین را نیز پوشاند ولی اگر علم به وجود نامحرم نباشد، آشکار کردن وجه و کفین اشکالی ندارد. برداشت دیگر منصوب به ابن مسعود است که معتقد است بر اساس این آیه زنان از زینت های خود هیچ چیز را نباید آشکار کنند مگر لباس و نظایر آن که این هم برداشت مهمی است.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات زنان و خانواده با بیان اینکه اختلاف نظر علما درباره تفسیر این آیه، ابهامات و پرسش هایی را ایجاد می کند، گفت: یکی از علل اختلاف در تفسیر این آیه، واژه «زینت» است؛ عمده علما معتقدند که زینت به بدن زنان اطلاق نمی شود و منظور زینت های عرضی است و تا قرینه ای نباشد که بگوییم در این آیه زینت های ذاتی هم شامل می شود، این آیه حکمی برای بدن زنان ندارد.
وی، دیگر واژه اختلاف انگیز در این آیه را کلمه «ابداء» دانست و گفت: واژه دیگری که باعث اختلاف علما در تفسیر آیه 31 سوره نور شده است، تبیین نوع استثنا و اعتقاد بر منقطع و یا متصل بودن استثنای مطرح شده در آیه شریفه است.
وی با اشاره به دیدگاهی در این جهت از آیت الله مومن و ابن القطان فارسی که استثناء را در این آیه متصل می دانند، خاطرنشان کرد: این دیدگاه استثناء را ناظر بر رفتار پوششی عصر نزول می داند که بر این اساس، معنای آیه بدین شرح است که زنان هیچ زینتی از زینت های خود را آشکار نکنند مگر آن مقدار از زینت هایی که در عصر نزول بنای بر ستر آن نبوده است؛ ما در تحقیقات خود نتیجه گرفتیم زینت در آیه شریفه اعم از زینت های عرضی و ذاتی است که مهمترین دلایل ما روایات ذیل آیه است و آیت الله مومن بر این باورند چون وضعیت پوشش در عصر نزول برای ما روشن نیست، آیه مجمل بوده و قابل استدلال نیست.
حجت الاسلام مهاجر میلانی با بیان اینکه در میان علما و فقهای شیعه کسی را سراغ نداریم که این آیه را یک بحث شخصی بداند، اظهار داشت: اشکالات متعددی به این دیدگاه وارد شده است، از جمله محقق داماد که معتقد است این آیه ناظر بر عصر نزول نبوده و لحن عتاب در آیه نشان می دهد آیه در مقام تایید رفتار پوششی زنان در آن عصر نبوده است و پس از نزول آیه شریفه، رفتار پوششی آنها تغییر یافته است.
وی با بیان اینکه در پوشش بانوان طبیعتا برخی بخش های بدن پوشیده شده و برخی پوشیده نمی شود، تصریح کرد: بر اساس نظر آیت الله زنجانی، روایات مشخص می کنند که پوشیدگی یا عدم پوشیدگی کدام یک از بخش های بدن طبیعی است و بر همین اساس وجه و کفین درزمره این بخش ها می باشد.
وی با بیان اینکه این اشکالات بر دیدگاه اول، آنچنان وارد نیست و آن را نامعقول نمی کند، اظهار داشت: اگر در تاریخ آمده است که پس از نزول آیه برخی زنان، رفتار پوششی خود را تغییر داده اند، این بدین معنا نیست که همه زنان در جامعه این کار را کرده اند و این تغییرات موردی بوده است؛ همچنین بر اساس آیات حجاب پیش از سوره نور از جمله آیه جلباب، حجاب حداکثری برای زنان واجب شده است.
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات زنان و خانواده دیدگاه دوم درباره استثناء در آیه 31 سوره نور را مورد توجه قرار داد و گفت: بر اساس این دیدگاه معیار این استثناء عصر نزول نیست، بلکه طبیعت زنان در طول تاریخ اقتضاء می کند بخشی از بدن آنها ظاهر و بخشی ظاهر نشود، آیه در مقام این است که بگوید بخشی از بدن زنان که بر حسب طبیعت خودشان آن را پوشش نمی دهند، لازم به پوشش نیست و آن بخشی را که زنان خود را ملتزم به پوشش آن می دانند، باید پوشانده شود.
وی با بیان اینکه طرفداران این دیدگاه، معتقدند پوشاندن وجه و کفین در مقابل نامحرمان حرج نوعی دارد و ضرورتی به پوشاندن آنها نیست و شارع مقدس این حرج نوعی را از زنان برداشته است، خاطرنشان کرد: برخی علما از جمله مرحوم مقدس اردبیلی این دیدگاه را درست نمی داند، زیرا اگر حرج مجوز اظهار است، زنان می توانند بهنگام ضرورت هر بخشی از بدن خود را اظهار کنند.
وی در ادامه افزود: البته این اشکال هم آنچنان وارد نیست، زیرا آن حرج که مجوز کشف مازاد بر وجه و کفین است، حرج نوعی است نه شخصی؛ آیه شریفه امتنان ویژه ای داشته و می گوید که اگر حتی برای شخصی پوشاندن وجه و کفین حرج ندارد، اما به دلیل حرج نوعی، اجازه اظهار وجه و کفین را داده است.
حجت الاسلام مهاجر میلانی با بیان اینکه در دیدگاه سوم که متعلق به برخی علما از جمله محقق داماد و شعرانی است، هیچ یک از قسمت های بدن زنان مجوز کشف و اظهار عمدی ندارد، مگر قسمت هایی که خود به خود ظاهر می شود، گفت: برخی می گویند بر اساس این دیدگاه، اگر اظهار قسمت هایی از بدن مثل مو و گردن هم غیر ارادی باشد اشکال ندارد، اما شعرانی در پاسخ می گوید: خداوند متعال حیطه غیرارادی بودن را فقط در کشف وجه و کفین مجوز داده و اگر مثلا به دلیل بیرون رفتن از منزل که عمل ارادی است، موی زن غیر ارادی کشف شود، این باعث مواخذه خواهد بود.
وی با بیان اینکه در جستجوهای خود، در هیچ جایی از نصوص به نشانه ای که زینت به عنوان زینت ذاتی استعمال شده باشد نرسیده ایم، اظهار داشت: برخی علمای شیعه و اهل سنت معتقدند در آیه مذکور قرائن و شواهدی است که زینت به معنای اعم به کار برده شده است.
حجت الاسلام والمسلمین قائنی از اساتید سطوح عالی حوزه علمیه قم نیز در این نشست علمی با بیان اینکه اساس اختلاف در دیدگاه علما در تفسیر آیه 31 سوره نور، منطقع و یا متصل بودن استثنای مطرح شده در آیه شریفه است، اظهار داشت: بر اساس شواهد و مفاد آیه، استثنای در کشف زینت زنان، منقطع است و لذا احتمال اینکه منظور استثنای وجه و کفین باشد، منتفی می شود؛ زیرا آنچه در فقه مقصود استثنای وجه و کفین است، جواز تعمد در اظهار آنهاست و آنچه در آیه شریفه است، عدم وجوب تحفظ بر بروز بدون قصد است.
وی با اشاره به منظور از زینت ذاتی و عرضی در این آیه شریفه، خاطرنشان کرد: زینت ممکن است در برداشت اولیه به زینت های ضمیمه ای و عرضی اطلاق شود، اما قطعا اختصاص به آن نداشته و آنچه در روایات آمده از تطبیق بر وجه و اعضا، به این معنا مجاز نخواهد بود و صرف اینکه زینت در موارد فراوانی به عنوان زینت جنبی و ضمیمه ای استعمال شده است، این دلیل بر اختصاص عنوان زینت به زینت های عرضی نخواهد بود.
وی در رابطه با حرج نوعی و حرج شخصی در بحث استثنای پوشش زنان، ملاک و معیار را حرج نوعی دانست و گفت: اگر بنا باشد ملاک حرج نوعی باشد، اختصاص به وجه و کفین ندارد و اگر براساس ملاک حرج قرار باشد استثنایی در نظر گرفته شود، هر موضعی که حرج نوعی فرض شود، مجاز خواهد بود.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم با اشاره به مفاد آیه 31 سوره نور، آنچه را که تحت خمار قرار گرفته است (یعنی سر و مو و گردن را) مقصود از واژه «زینت» دانست و گفت: در این آیه شریفه مقصود از زینت، حد پوشش است نه موضوعیت برای پوشش، یعنی النگو و گردنبند موضوع پوشش نبوده و فقط حد پوشش و ستر بدن را مشخص می کند که همان وجه و کفین است.
در پایان این نشست علمی برخی از حاضران پرسشهایی را در رابطه با حجاب بانوان بیان کردند که به این پرسشها پاسخ داده شد.
