تبلیغ یعنی مشارکت در فهم و حل مشکلات مردم

قسمت دوم مصاحبه

دکتر هاشمیان: منظور جنابعالی از هیأت های مذهبی چیست؟
استاد زیبایی نژاد: منظور آن دسته از هیأت هایی نیست که در آن فقط مراسم عزاداری اهل بیت(ع) و سینه زنی باشد، بلکه هیأت هایی است که اجتماعات پایدار با محوریت اهل بیت(ع) تشکیل داده و در آن مفاهیم اخلاقی و انسانی جریان پیدا کند و هویت بخش باشد. باید مخاطب خود را بشناسیم تا آن ها را به هیأت ها بکشانیم. متاسفانه ما به دنبال دین حداکثری هستیم؛ دین حداکثری سنگ بزرگی است که نشانه نزدن است. می‌توان هیأت هایی داشته باشیم که حتی دختران بی حجاب و آن هایی که مذهبی نیستند در آن عضو باشند. این ها شاید در ابتدا یک درصد علقه مذهبی داشته باشند که در اولین گام باید فکر کنیم که چگونه این یک درصد را حفظ کنیم. اگر بتوانیم این افراد را در هیأت ها جذب کنیم، مبلغ موفقی بوده ایم.

تبلیغ یعنی مشارکت در فهم و حل مشکلات مردم
طلبه هایی که در برخی مناطق محروم حضور یافته و به جای تبلیغ دینی به سازندگی مشغول شده اند، می گویند که این کار ما باعث شده جوانان به آن ها جذب شوند و در نماز جماعت آن ها حضور داشته باشند. کار تبلیغی موثر برخی اوقات حضور در صحنه هایی است که اتصال به مردم و جامعه دارد.
در خصوص مدارسی که دخترانه هستند، چه ایرادی دارد که حجاب در مدرسه نداشته باشند و راحت باشند. دختری که با مانتو و مقنعه در زمین ورزش مشغول بازی است و عرق سوز می شود، این اجبار به حفظ حجاب، ضد حجاب می شود. باید مدارس دخترانه ما اندرونی و بیرونی داشته باشند که در اندرونی حتی مستخدم مدرسه هم نتواند در آن راه داشته باشد و دختران در آن راحت باشند. اصلا با این مرزبندی می توان حساسیت حجاب را به این دختران بیشتر القا کنیم؛ این که حریم محرم و نامحرم برای آن ها مشخص شود، همین حجاب را به آنان می آموزد. زنان نیاز به دیده شدن دارند و ما نباید اصرار کنیم که به آنان مارک مردانه بزنیم. مساله تبلیغ در واقع مشارکت در فهم و حل مشکلات مردم است.
بحث دیگر این است که گاهی تبلیغ خلطی میان نتیجه و موضوع می شود. گاهی باید به منشأهای یک موضوع توجه کنیم؛ مثل این که بخواهیم درباره وحدت مذاهب اسلامی صحبت کنیم، اما کنفرانس مذاهب اسلامی برگزار کرده و به جای این که در خصوص مذاهب مختلف و ارزش های مشترک صحبت کنیم، به علت عدم آگاهی، فقط در خصوص وحدت بین مذاهب صحبت کنیم.

دکتر هاشمیان: از نظر جنابعالی موانع تبلیغ چیست؟
استاد زیبایی نژاد: آیا این درست است که زنان را فقط برای مواجهه با زنان تربیت کنیم؟ بله این درست است که باید حریم محرم و نامحرم محفوظ بماند، اما گاهی به نحوی عمل می کنیم که مثلا مرد مبلغ در جمع زنان و مجالس زنانه تبلیغ می کند ولی برعکس آن زن مبلغه ای نمی تواند در جمع مردان تبلیغ کند. البته هر دو اشکال دارد ولی مورد دوم اشکال بیشتری دارد و آن هم به دلیل بالا بودن نگاه جنسی مردان است.
امروز در عرصه فضاهای مجازی، می توان فضاهایی را تعریف کنیم که اعم از زنان و مردان باشد؛ مثلا در عرصه بین الملل، آیا باید ضرورتا با ادبیات زنانه برای آن ها سخن بگویند یا می توان با زبان مشترک مثلا نوشتن کتاب اقدام کنیم و یک زن مبلغه برای همه جوانان مطالبی را بنویسد.

دکتر هاشمیان: در فضاهای جدید و جنسیتی موانع جدید فرهنگی و اجتماعی برای تبلیغ بانوان چیست؟
استاد زیبایی نژاد: بخشی از این موانع جنسیتی است که مربوط به سنت های ما می شود. بطور مثال افراد مسن در خانواده ها می گویند که زن باید سر شب در منزل باشد؛ زیرا تصویری که از شب دارند همان شبی است که در گذشته کسی در خیابان ها نبوده و خلوت است و محیط مناسبی برای زنان نمی باشد، در صورتی که امروزه چنین نیست.

دکتر هاشمیان: با گفته هایی که عنوان شد، در جامعه امروزی و در مواجهه با انسان کم حوصله امروز زنان مبلغه در چه حوزه و موضوعاتی باید حضور یافته و جامعه هدف آن ها چیست و از چه شیوه ها و ابزاری باید استفاده کنند؟
استاد زیبایی نژاد: در عرصه تبلیغ، حوزه ای به نام تحقیق دین داریم و حوزه ای به نام آموزش های رسمی و در حوزه دیگر یعنی عرصه ترویج گری دین، تفکیک هایی که میان کارهای تبلیغی و فرهنگی می گذاریم را نمی فهمم! ممکن است بگوییم که ما به پرستار مبلغ نیاز داریم، اما ضرورت ندارد که مبلغ حرفه ای باشد. باید کسانی باشند که دغدغه دین داشته باشند؛ ما باید حوزه های علمیه را به این عرصه ها متصل کنیم.
ما به زیرسازی تبلیغی نیازمندیم که از آن محروم هستیم و آن اخلاق اجتماعی است که در حوزه های علمیه مقداری ضعیف شده و در حوزه خواهران که قدمت کوتاهتری( بعد از انقلاب تشکیل شده) دارند، ممکن است این معضل بیشتر باشد. روحانیون و مبلغان باید ارتباطات اجتماعی خود را بسیار تقویت کرده و سپس به تبلیغ دین اقدام کنند. باید تصویری که مردم از روحانیت دارند، عوض شود و مبلغان باید ابتدا با مردم به خوبی ارتباط برقرار کرده و مخاطبان را بشناسند و سپس به تبلیغ دین بپردازند.

شناخت مخاطبان و نیازهای آن ها از ضروریات تبلیغ است
طلبه، روحانیت و حوزه های علمیه، هنوز برای شناخت جامعه و مخاطب اقدام خاصی انجام نداده است؛ امروز باید در کنار مخاطب نشسته و او را بشناسیم. عرصه های اصلی که امروز بانوان مبلغه باید با آن درگیر شوند، شناخت مخاطبان و نیازهای آن هاست.
مخاطبان اصلی مبلغان کسانی هستند که شخصیت آن ها در حال شکل گیری است. در روایات، سه مقطع هفت ساله تعریف شده است که پس از آن شخصیت فرزندان شکل گرفته است. وقتی فرزندان دیپلم گرفته اند سالم هستند اما وارد دانشگاه که می شوند اخلاق آن ها به شدت تغییر می کند. ما در حال حاضر از عرصه مباهات غفلت می کنیم، شیطان مدیریت خود را از عرصه مباهات شکل می دهد. تا جایی که در بحث فقه حکومتی، می گوییم مباهات در مقیاس فردی و برنامه ریزی ممکن است تبدیل به الزامات شود. برخی خانواده ها انتظار دارند که فرزندانشان تا 15 سالگی که واجب نیست، نماز نخواند ولی بعد از آن نمازخوان شوند؛ قطعا این‌گونه نخواهد بود. آن چه جامعه ما را تکان می دهد عرصه مباهات و تشبه به کفار است. اگر وارد این عرصه بشویم، به تدریج شبیه کافران می شویم.
نسبت به تهاجم فرهنگی در اقشار مختلف بالاخص کودکان و نوجوانان غافل مانده ایم. مثلا ایرادی که به مدارس غیرانتفاعی وارد می باشد، این است که عنوان می کنند فلان آمار در قبولی دانشگاه ها و المپیادها را داریم ولی هیچ‌گاه از این که چه درصدی از دانش آموزان این مراکز معرفت دارند، حس تعاون دارند، طلبه شده اند و یا در هیأت های مذهبی شرکت می کنند آمار نمی دهند.
در بحث اسناد راهبردی در شورای سیاستگذاری حوزه های علمیه خواهران عنوان شد که در حال حاضر 36 هزار طلبه خواهر داریم که باید این تعداد را به 90 هزار برسانیم. اول باید عنوان کرد که طلبه خواهر چیست؟ طلبه برادر را با لباس، شهریه و درس خارج می توان تشخیص دارد ولی طلبه خواهر را چگونه شناسایی کنیم؟ مشکل ما این است که هنگامی که فرد تازه طلبه می شود و از سطح دو فارغ التحصیل شده با او قطع ارتباط می شود. ما برای خواهران طلبه سازماندهی مطلوب تبلیغی و پژوهشی پس از فراغت از تحصیل نداریم.

دکتر هاشمیان: اگر به هرکدام از شیوه های تبلیغی وزن بدهیم که از یک سو فضای رسانه ای و مجازی است و از یک سو تبلیغ چهره به چهره، حضرتعالی بر کدام شیوه تاکید می کنید؟
استاد زیبایی نژاد: باید مناسبات گوناگون این عرصه، ذیل محور دین و اهل بیت(ع) شکل بگیرد. بنده هر هفته جلسات خانوادگی تشکیل می دهم که در آن علاوه بر بیان آموزه های دینی و ادعیه مذهبی، فضای مفرحی تشکیل داده ایم و در خلال آن تلنگرها و تذکراتی کوتاه به نوجوانان و جوانان می دهیم که در تربیت فرزندان بسیار مفید است. نباید در این جلسات جوانان را خسته کرد و باید این جلسات برای آنان نشاط داشته باشد تا جذب این جلسات شوند.
شاید طلبه ما نتواند تمامی زنان و مردان فامیل خود را دور هم جمع کند ولی می تواند حداقل کودکان اقوام را جمع کرده و برای آن ها برنامه داشته باشد. معاونت تبلیغ حوزه علمیه باید شبکه ها و نهادهای مردمی و طلبگی راه اندازی کند، یعنی طلبه ها باید در میان مخاطبان خاص، گروه های تبلیغی راه بیاندازند، مثلا بگویند ما در عرصه های کودکان و یا آسیب های اجتماعی کار می کنیم. در مرکز باید این گروههای تبلیغی را توانمند و شبکه سازی کنند و با هم ارتباط بدهند و آن ها توان ها و ظرفیت های خود را هم افزایی کنند. احساس هویت جمعی شکل بگیرد و سیستم های تشویقی و نتیجه محور داشته باشیم و بدانیم که کدام گروه در متدین کردن جامعه موثر بوده است.
دفتر تبلیغات اسلامی باید در امر پژوهش کار محتوایی انجام دهد که این کار بسیار موثرتر است. باید روی یک موضوع واحد کار کرد و به آن عمق بخشید. از جمله عرصه هایی که به نوعی مزیت زنانه بشمار می آید، در بحث پیام های تبلیغی است که اگر مردان انجام دهند، به نگاه مردانه متهم می شوند؛ من بعد از خواندن کتاب «قدرت زن» نوشته لارا شلسینگر جرات بازگو کردن برخی احادیث را پیدا کردم. او ایده اش این است که زن ظرفیتی دارد که اگر آن را به خوبی بشناسد و از آن به خوبی در خانواده استفاده کند، مرد را می تواند به خدمت خانواده بیاورد؛ اما چون زن ها اسیر شعارهای برابری شده اند از مزیت های خود فاصله گرفته اند.
یکی از خواهران فاضله طرحی دارد با این عنوان که در پارک ها از ساعت 12 تا 3 شب به گفتگو با زنان می پردازد و به نوعی با شجاعت، مردسالارانه ترین آموزه های دینی را به چالش می کشد. او می گوید شما اگر با مرد مشکل دارید، مثل یک مهمان با آن برخورد کنید، به او احترام بگذارید و به او اهمیت دهید بعد از مدتی متوجه خواهید شد که مشکلات برطرف می شود و رابطه اصلاح می شود. هر چه حرمت شوهر را بیشتر حفظ کنید، مرد شما را بیشتر حمایت کرده و غمخوار شما خواهد بود.
از وقتی که گذاشتید تشکر می‌کنم.
خواهش می‌کنم.